Северна Македонија напредува во својата дигитална трансформација, но не е на исто ниво со многу земји од ЕУ. Важно е организациите и владата да ги едуцираат граѓаните и да им ги обезбедат потребните алатки и ресурси за да им помогнат да ги разберат и усвојат дигиталните технологии. Жените да излезат од нивната комфорна зона и ако ја сакаат науката и технологијата, Информатичката технологија (ИТ) има многу што да понуди. Ова, меѓу другото, го кажа во интервју за Порталб.мк, Дрита Рустем Муртезани, специјален советник за ИКТ на министерот за информатичко општество и администрација, Адмирим Алити.
Како го гледате развојот на дигиталната трансформација во Северна Македонија и имајќи ги предвид стандардите на ЕУ, со која оценка од 1 до 10 би ја оцениле моменталната состојба на ова поле?
Северна Македонија напредува во својата дигитална трансформација, но не е на исто ниво со многу земји од ЕУ. Земјата има релативно висока пенетрација на користење на интернетот и мобилната телефонија, но сè уште има значителни разлики во пристапот и нивното користење, посебно во руралните средини. Владата и даде приоритет на развојот на дигиталната инфраструктура и спроведе различни иницијативи за промовирање на дигиталните вештини и е-трговијата. Меѓутоа, сè уште има предизвици кои што треба да се решат, како што е недостатокот на финансии за дигиталните проекти и недостатокот на квалификувани ИТ професионалци. Општо гледано, дигиталната трансформација на Северна Македонија е во тек и земјата прави напори да ги достигне стандардите на ЕУ.
Дали граѓаните на државата, но и самата држава имаат дигитална култура и колку тоа помага или го попречува процесот на дигиталната трансформација?
Дигиталната култура на граѓаните исто така игра важна улога во процесот на дигиталната трансформација, особено од аспект на усвојувањето и употребата на дигиталните технологии. Едно општество со висока дигитална писменост и силно разбирање за придобивките и ограничувањата на технологијата има поголема можност да ги усвои и во целост да ги искористи дигиталните услуги и технологии, кои можат да го поттикнат економскиот раст и да го подобрат квалитетот на животот.
Меѓутоа, процесот на дигиталната трансформација главно се води од организациите и владата, а не од граѓаните. Граѓаните се крајните корисници кои ќе имаат корист од дигиталната трансформација, но тие не се оние кои го водат процесот. На пример, ако граѓаните не се дигитално писмени, тоа може да биде пречка за дигиталната трансформација на општеството, но решението за ова прашање не е само нивното едуцирање, туку и обезбедувањето на достапни дигитални услуги и лесни за користење.
Затоа е важно организациите и владата да ги едуцираат граѓаните и да им ги обезбедат потребните алатки и ресурси кои ќе им помогнат да ги разберат и усвојат дигиталните технологии, но ова е само еден аспект на еден успешен процес на дигитална трансформација.
Според нашите истражувања, граѓаните во земјава недоволно ги користат електронските услуги. Какви чекори има преземено до сега Министерството за информатичко општество и администрација за да ги поттикне граѓаните да не чекаат по шалтери, кога еден одреден документ можат да добијат онлајн? Дали има некаков план во оваа насока – да се зголеми бројот и користењето на електронските услуги?
Токму за оваа цел, МИОА го реализираше проектот „Една точка на услуги“, кој овозможува на едно место да се добијат повеќе услуги од повеќе министерства и државни институции, со што значително се скратува времето на чекање на граѓаните при добивањето на овие услуги, се олеснува животот на граѓаните, но истовремено се зголемува ефикасноста и ефективноста на работата на администрацијата.
Постојат неколку стратегии кои владите ги користат за да го зголемат бројот на електронските услуги и нивното користење од граѓаните, а токму во оваа насока се и некои од активностите предвидени во Националната стратегија за ИКТ:
- Развојот на дигитална инфраструктура: Инвестирањето во развојот на дигиталната инфраструктура, како што е брзиот интернет и мобилните мрежи, може значително да помогне во подобрување на пристапот до електронските услуги за граѓаните.
- Стратегијата за е-влада: Развивање на една сеопфатна стратегија за е-влада која ја опфаќа дигитализацијата на владините услуги и имплементацијата на дигиталните платформи може да помогне во зголемување на бројот на е-услугите достапни за граѓаните.
- Развојот на дигиталните вештини: Обезбедувањето на програми за обука и едукација за дигитални вештини, како што се компјутерската писменост, користењето на интернетот и безбедноста на интернет, може да помогне во зголемувањето на способноста на граѓаните за полесен пристап и користење на електронските услуги.
- Промотивните кампањи и кампањите за подигнување на свеста: свесноста и промовирањето на придобивките од е-услугите може да ги поттикне граѓаните да ги користат истите. Во стратегијата како активност е предвидена „Неделата на дигитализација“, при што секој ден ќе се третира една посебна тема, меѓу кои ќе биде и таа за промовирање на придобивките од користењето на електронските услуги како и промоција на најважните услуги.
Која е причината што многу мал број на институции ја користат платформата за интероперабилност, која би го олеснила обезбедувањето на побрзи и ефикасни услуги?
Постојат неколку начини за зголемување на користењето на интероперабилноста од страна на институциите, како:
- Развојот и имплементацијата на заедничките стандарди: со воспоставување на заеднички стандарди за размена на податоци, институциите можат да обезбедат комуникација помеѓу нивните системи без проблеми и имплементација на овие стандарди.
- Поттикнувањето на соработката и споделувањето на информациите: со поттикнување на културата на соработка и споделување на информации меѓу институциите, тие можат да работат заедно за да развијат и имплементираат интероперабилни системи користејќи ја безбедноста што ја обезбедува интероперабилноста.
- Употребата на постоечките технологии: институциите можат да ги искористат предностите на постоечките технологии, како што се API, за да ја олеснат размената на информации помеѓу системите.
- Владините политики: владините политики можат да играат важна улога во промовирањето на интероперабилноста со тоа што ќе ги принудат институциите да користат одредени стандарди или технологии, во овој случај, придобивките од платформата за интероперабилност.
- Едукацијата и свесноста: институциите можат и да ги зголемат трансакциите користејќи ја платформата за интероперабилност преку едукација на својот персонал и засегнатите страни за придобивките од интероперабилноста и околу тоа како истата да ја имплементираат во нивните системи.
Генерално, важно е усвојувањето на платформата за интероперабилност да се направи што е можно полесно и јасно да се покажат придобивките што таа може да и ги овозможи на институцијата.
Северна Македонија била и продолжува да биде цел на сајбер напади. Во овој аспект, што предвидува Стратегијата за информатичко-комуникациска технологија и Стратегијата за сајбер безбедност?
Клучна компонента на стратегијата за ИКТ и Стратегијата за сајбер безбедност 2023-2027 година (која е во фаза на финализација) е човечкиот елемент – дигиталните вештини и свесноста за сајбер безбедноста и подготвеноста за инциденти со сајбер безбедноста.
Покрај тоа, Стратегијата за сајбер безбедност можно е да вклучува и планови за одговор на инциденти и закрепнување од катастрофи, кои ги прикажуваат чекорите што треба да се преземат во случај на сајбер напад или друг вид на инцидент. Овие планови може да опфаќаат процедури за идентификување, спречување и закрепнување од инциденти, како и за комуникација со заинтересираните страни и враќање на работата во нормала.
Стратегијата за ИКТ и за сајбер безбедност редовно ќе се ажурираат за да се биде во чекор со променливата природа на заканите и новите технологии.
Колку е тешко за една Албанка да работи во областа на ИКТ и особено на стратешко ниво во една толку важна институција како што е МИОА?
За една Албанка која живее во Северна Македонија да работи во областа на информатичката и комуникациската технологија (ИКТ) може да биде тешко поради голем број фактори, како што се културните и социјалните ставови кон жените како работна сила.
Но, вреди да се напомене дека во Северна Македонија, во ИКТ секторот, јазот меѓу мажите и жените речиси и да не постои. Според податоците на Европската Комисија, во Северна Македонија жените сочинуваат речиси 45% (2021 година) од работната сила во ИКТ секторот.
Меѓутоа, важно е да се постават политики и програми кои ја промовираат различноста, правичноста и инклузивноста за да помогне во надминувањето на овие предизвици.
Која е вашата порака за девојките кои сакаат да се занимаваат со информатика?
Мислам дека има едно недоразбирање за ИТ секторот и можностите кој тој ги нуди, има многу различни области достапни за новите кадри, како што е сајбер безбедноста, роботиката и вештачката интелигенција. Овие се области со брзи возбудливи движења за жените кои бараат интересни и предизвикувачки кариери.
Мојата порака до жените е да излезат од нивната комфорна зона и ако ја сакаат науката и технологијата, ИТ има многу што да понуди. Со влијанието на вештачката интелигенција и апликациите на квантната информатика, работите само што станале многу поинтересни и има многу што да се научи.
Новинар: Суад Бајрами
