Затвореноста на институциите кога од нив ќе се побараат информации е еден од најгорливите проблеми со кои се соочуваат новинарите од земјава, а особено истражувачките новинари, и е директно прекршување на правото на слобода на информирање. Иако од 2006 година на сила е Законот за пристап до информации од јавен карактер, тој честопати се изигрува од институциите кои сакаат да сокријат одредени информации.
Ова беше посочено на презентацијата на трите дела на видеосторијата од истражувањето „Кој им ги врзува рацете на новинарите и како да се одврзат?“, спроведено од Фондацијата „Метаморфозис“ во рамки на проектот „Истражувачко новинарство, чувар на демократијата и на човековите права“ на Центарот за управување со промени и на Институтот за човекови права.
Во рамките на проектот е извршено и истражување за примената на мерката притвор, при што се побарани информации од Основното јавно обвинителство – Скопје, од Основното јавно обвинителство за гонење организиран криминал и корупција, од Специјалното јавно обвинителство и од Основниот суд Скопје 1. Како што беше посочено на презентацијата, одговор на едно од барањата за пристап до информации од јавен карактер стигнал дури по околу 10 седмици.
– Направиме компаративна анализа на тоа колку мерки на притвор, домашен притвор, мерки на претпазливост се побарани и се изречени во 2016 година од обвинителствата и од скопскиот суд, но излезе дека и тоа е преголем залак. Одговор од судот побаран првпат на 14 февруари, а го добивме дури на 27 април. Исто така, затвореноста на институциите се виде и во тоа што обидите да контактираме со актуелни судии и обвинители, заврши со „ѕид на тишина“. За разлика од нив, поранешни обвинители, судии и истражувачки новинари зборуваа за проблемите што излегуваат при доаѓањето до информации и затвореноста на институциите – посочи Виолета Глигороска, координатор на проектот.
Потребна е итна и квалитативна промена на Законот за пристап до информации од јавен карактер, бидејќи во него има и многу нејаснотии и нелогични решенија, ако се сака да се постигне вистинска отвореност на институциите кон новинарите, посочи воведничарот Теофил Блажевски, новинар и член на Советот за етика во медиумите.
– Неопходна е драстична промена на отвореноста на институциите, дури и без новинарите да прашуваат, па како што на веб-страницата на Собранието на Република Македонија се објавуваат стенограми од седниците, исто би требало да биде и со седниците на Владата, а сите институции треба навремено и јасно и транспарентно да ги објавуваат информациите за нивното работење – рече тој.
Во истражувачката сторија во видеоформат, за затвореноста на институциите и за нееднаквиот пристап на скопскиот Основен суд 1, говорат универзитетската професорка Гордана Бужаровска, поранешната судијка во Врховен суд и во Европскиот суд за човекови права во Стразбур, Маргарита Цаца – Николовска, поранешниот заменик-јавен обвинител Бардил Кука, Уранија Пировска од Хелсиншки комитет за човекови права, како и новинарите Сашка Цветковска, Жаклина Хаџи-Зафирова и Џелал Незири.
За проблемите обработени во истражувањето по презентацијата на триделната приказна дискутираа и дел од новинарите вклучени во проектот, при што беше повторена генералната констатација за досегашната екстремна затвореност на институциите.
Трите дела од сторијата што произлезе од истражувањето спроведено од Фондацијата „Метаморфозис“, се подготвени во рамките на проектот „Истражувачкото новинарство, чувар на демократијата и на човековите права“ со финансиска поддршка од ЕУ и од Амбасадата на Британијуа во Скопје, а имплементиран од Центар за управување со промени и од Институт за човекови права.
