Младите се едни од најранливите категории кога станува збор за работничките права. Стапката на невработеност кај младите во Северна Македонија е една од највисоките во Европа. Пазарот на труд денес бара повеќе вештини и прилагодување кон новите достигнувања, креативност, способност да се размислува на иновативен начин и во таа насока треба да се развие формалното и неформалното образование. Дискриминацијата во однос на родот, политичката припадност, физичката и интелектуалната попреченост при вработувањето на младите мора да се искорени. Според претставниците на здруженија, синдикати, експерти и универзитетски професори во Македонија, потребно е да се креираат политики со активно учество на младите, како и измени и дополнувања на Законот за работни односи, пренесува Порталб.мк.
Во дискусијата за социјална политика и вработување на Националната конвенција за Европската унија во Северна Македонија, Димитар Низамовски, извршен директор на Младинскиот образовен форум (МОФ) вели дека МОФ работи на зголемување на капацитетот и вештините за вработување на младите, нивно подобро позиционирање на пазарот на труд, но исто така и како тие можат да бидат обучени да ја пронајдат својата прва работа, да ја задржат и ако е можно да ја променат.
„За жал денес, невработеноста кај младите, во земјата, регионот, но и на европско ниво, е во критична состојба, ситуацијата беше сериозна и пред пандемијата, а тоа го видовме особено минатата година кога МОФ и 12 организации, анализиравме колку и како е променета состојбата на младите како една од несомнено најпогодените или најоштетените категории што се однесува на просечниот нето месечен приход, при што забележан е пад од 2,6 проценти од просечниот нето приход, со што младите беа првите и најпогодените“, рече Низамовски.
Тој нагласува дека од една страна е потребна нова работна сила, но од друга страна на самите огласи од нив се очекува да имаат значително работно искуство, што не е соодветно. Според тоа, се чини дека работодавачите во моментов не се свесни што и како функционира и имаат нереални очекувања за нивното искуство и што се бара од нововработените.
Од друга страна, Габриела Маџоска од Министерството за труд и социјална политика, истакна дека иако Македонија не е членка на ЕУ, започна спроведувањето на проектот „Гаранција за младите“, кој, како што рече, беше воведен како пилот во три општини во 2018 година, додека во 2019 година се спроведува низ целата земја со посебен фокус на три региони – Полог, Североисток и Југозапад, каде што е најголемиот број млади луѓе кои не се вработени, не се вклучени во обука или едукација .
„Оваа мерка им овозможува на младите до 29 години да добијат соодветна понуда за работа, да го продолжат своето образование или да бидат вклучени во некоја мерка за вработување. Податоците покажуваат дека во 2019 година, во оваа мерка биле вклучени околу 20.000, од кои 52 проценти се женски, а биле вработени 6.004 лица. Во 2020 година, биле вклучени околу 25.000 лица, од кои 7.424 лица се вработени“, рече Маџоска.
Таа додаде дека со цел да се олесни преминот на младите од образование кон вработување, во 2019 година беше донесен Законот за практична работа, со што на невработените млади луѓе им се дава можност да вршат пракса за одреден временски период и за таа работа да добиваат плата .
Во меѓувреме, раководителката на одделот за млади на Сојузот на синдикати на Македонија (ССМ), Ирена Ивановска, истакна дека најголемиот процент на луѓе кои останале без работа за време на кризата се под 29 години, не сметајќи ги оние кои работат во неформалната економија.
„Секој четврти кој остана без работа е млад. Повеќето од младите кои останаа без работа имале договори за вработување на определено време, што го потврдува фактот дека младите се едни од најранливите категории кога станува збор за работничките права“, рече Ивановска.
Според неа, исто како што не може да има дискриминација помеѓу мажи и жени, не може да има дискриминација и меѓу млади и стари работници кои работат на исти позиции.
„Договорите со млади обично се склучуваат на одреден временски период, на три или шест месеци, со што овие договори се продолжуваат за максимален период од пет години. Ова е причината поради која ние, како млади ССМ, ги замоливме социјалните партнери во новиот закон за работни односи да го намалат овој петгодишен лимит на една година, проследено со трансформација на работниот однос од определено време во неопределено време. На тој начин, младите ќе добијат сигурност во креирање на нивните идни планови за независност, планирање на семејството, како и решавање на станбеното прашање“, рече Ивановска.
Славица Кузмановска од Здружението за правно-економски истражувања и образование, Јуридика од Скопје, вели дека во истражувањето спроведено со млади на возраст од 18 до 29 години, на прашањето што ги тера младите да емигрираат во странство, обично мислиме дека тоа е нивото на плата што ја примаат, сепак, истражувањето покажа дека високите плати не се предност, но се посветува поголемо внимание на можноста за професионален развој на работното место, како и безбедноста на работата. Младите очекуваат работни места што ќе им дадат можност да се дружат со колегите, а дури потоа доаѓа висината на платата како услов што ќе ги привлече на некое работно место.
Кузмановска исто така го истакна проблемот што младите сметаат дека треба да бидат членови на одредена политичка партија за да најдат пристојна работа, што е системски проблем на кој треба да му се посвети поголемо внимание и да се искорени со промена на политиките што се спроведуваат за младите .
Извршниот директор на Коалицијата на младински организации СЕГА, Зоран Илиески, оцени дека се потребни нови политики и мерки што ќе овозможат поголеми социјални права на младите и го повика МТСП за поголема вклученост на граѓанските организации во однос на мерките земени при вработување на млади луѓе.
Марија Ристеска, директорка на невладината „Центар за истражување и креирање политики“ од Скопје, рече дека во Северна Македонија социјалните трендови не се во прилог на младите, а истражувањата покажуваат слабо учество на младите во сите општествени процеси, а ова покажува ниско ниво на искористеност на креативноста кај младите, слаб интерес на младите за воншколски активности, недостаток на студентски иницијативи.
„Не е несоодветно да се каже дека младите се невидливи во нашето општество. Последните три години во земјата особено ја артикулираат потребата за вклучување на младите во општеството и постојат податоци што ги идентификуваат показателите за оваа состојба. Аналогно на тоа, се создаваат политики за подобрување на целокупното социјално опкружување на младите. Меѓу факторите кои влијаат негативно на перспективите на младите е високата стапка на невработеност, што е до 45 проценти“, рече Ристеска.
Таа исто така го истакна проблемот со дискриминацијата на младите при вработување и главно постои родова дискриминација.
„Од вкупното население во земјата, до 62,3 проценти од неактивното население се жени, додека младите на возраст од 25 до 29 години имаат стапка на пасивност кај жените – 76,5 проценти. Понатаму, политичката дискриминација е една од најчестите форми во услови кога државата е сè уште најголем работодавач. Младите луѓе се соочуваат со политичка дискриминација, особено ако се приврзаници на одредена политичка партија, имаат проблеми да најдат или да ја задржат работата. Оваа форма бара нови механизми за заштита од дискриминација“, рече Ристеска.
Таа ја истакна дискриминацијата заснована врз физичка или интелектуална попреченост, нагласувајќи дека младите со попреченост се особено стигматизирани во областа на вработувањето и треба да се дискутираат за позитивните мерки што постојат за справување со ваквата стигматизација
„Надоместокот, особено во почетната плата, е една од причините за иселување на младите, што не е одржливо на долг рок. Други потребни мерки се мерки што ќе го направат пазарот на трудот динамичен на начин што ќе обезбеди флексибилност на ангажманите на трудот. Во моментов, ова се случува полека со Законот за работни односи, кој не може да даде соодветен резултат потребен за да се одговори на динамиката што ја бараат младите на пазарот на трудот“, рече Ристеска.
Тој ја посочи неформалната работа како голем проблем, кој ги погодува и младите и постарите лица, додека во неформалното вработување имаме многу млади луѓе и ова ги спречува да бидат корисници на права и придобивки од вработувањето. Иако се смета дека неформалната економија е доста стимулативна во развиените земји, Ристеска вели дека во земји како Северна Македонија со ниски примања, ги ограничува изгледите за развој на младите.
Експертите сметаат дека пазарот на трудот денес има потреба од работна сила со повисоки вештини. Од таканаречените „тешки вештини“ на пазарот на трудот денес се потребни дигитални вештини, познавање странски јазици, финансиско образование, управување со проекти. Додека, нагласува таа, од таканаречените „лесни вештини“, треба да поседувате креативност, прилагодливост, комуникациски вештини, иновативно размислување, вештини за презентација.
Инаку, според Светска банка во последните 30 години, 500.000 луѓе, претежно млади, ја напуштиле земјата.
