Во ексклузивно интервју за „Мета“, Горан Бреговиќ, кој деновиве престојуваше во Брисел, за концерт на фестивалот „Балкан трафик“, одговара на обвинувањата дека „краде“ музика, но и за неговите односи со ромската заедница, приемот на балканската музика во странство и за контроверзите околу Русија и Украина.
Разговараше: Тања Милевска
Фото: Филип Печевски
- Што значи за Вас свирењето во Брисел, има ли особено значење?
Не ми е првпат, но убаво е да има еден фестивал каде се свири балканска музика во една голема култура, една голема култура да фрли око на една мала култура каква што е нашата.
Тоа е убаво. Овој фестивал тоа го прави и тоа доста долго и има публика за тоа.
- Вие сте еден од промоторите на ромската музика во светот, како гледате на состојбата со ромската заедница денеска и во Европа и на Балканот?
Тешко живеат со нас, 600-700 години како дошле до нас од Индија. Се изнамачија со нас, биле робови во Русија, биле во концентрациски логори, нема што не ги снашло со нас и некако успеаја тоа да го истуркаат, тие шест векови мака. Сепак, се надевам дека ќе биде подобро. Цел живот сум со нив, кај нас кога се занимаваш со музика, значи дека се занимаваш со „циганска работа“. Се сеќавам кога ги донесов првите пари од свирење, мојот татко беше воено лице и ми рече: „Нема, белки, да ја работиш таа циганска работа?“ (се смее).
Така што, со нив сум цел живот. Истовремено, посакуваш да бидат како другите, а истовремено, кога ги познаваш, жал ти е да бидат како сите други, би било штета да изгубиме една таква метафора.
- Како помагате лично?
Знаете што, веројатно има милион мали работи на кои еден композитор би можел да биде горд, некој што доаѓа од така мала култура, а има толкав успех како јас, но мислам дека нешто на што сум најмногу горд е дека, еве, денеска е петок, и едно стотина оркестри ќе излезат и ќе заработат бакшиш свирајќи нешто мое. Од сите работи на кои можам да бидам горд, тоа е дека некој ќе заработи бакшиш со мојата музика.
- Постои ли уште толкав интерес за балканската музика како тренд во етно-музиката во светот како порано, по војните?
Знаете, тоа се илјадници диџеи кои се занимаваат со Балканот, патувам низ светот и знам. Во Јужна Америка ги има многу, секаде. Првиот концерт во Њујорк, кога го свирев пред седум-осум години во „Линколн центарот“, ми рекоа дека пола сала се професионалци, што диџеи, што музичари. Голема е љубопитноста. Без оглед на тоа што е мала култура, ако ја земеме балканската култура како нешто единствено, во пет века Отоманска Империја, тоа била единствена директна граница во историјата помеѓу католиците, православните и муслиманите. Ова е музика која доаѓа од таа граница, тоа е еден Франкенштајн кој мрда, кој живее. Тоа не умрело, па сега да го подгреваме, тоа живее, се развива. И како што отиде во светот, така и се враќа кон нас. Балканската музика е главно барокна. Диџите кои ја зедоа таа музика и ја поедноставија, сега ја враќаат на Балканот како некој нов впечаток. Гледам дека сега постои нова градска музика, ромска, која е под тоа влијание. Не е тоа тренд кој бил, па сега нема да биде, тоа си стои инсталирано како балканска музика.
- Што е со македонската музика? Знаеме дека традиционалната македонска музика Ве инспирирала, но ги следите ли новите музички трендови на македонската сцена?
Ништо не знам, да биде искрен, бидејќи немам телевизор, многу малку знам, а и во некои години престанувате да се интересирате, јас и не слушам веќе музика. Како некој стар гинеколог кога ќе дојде од работа, па не би сакал да продолжи да работи (се смее).
А од традиционалната македонска музика, сто пати сум се напил. Не знам дали да продолжам.
- Ве обвинуваат дека ја крадете традиционалната македонска музика….
Па, за што служи традицијата ако не ја користиме? Сè што нè прави луѓе од таму е тоа што ја имаме таа традиција. Не е само музиката, туку и тоа што го јадеме, како се гледаме едни со други, сè е тоа традиција, ако не земаме од традицијата, немаме каде да одиме. Со музиката е многу тешко. Композиторите се секогаш локални, некои се од големи култури, некои од мали.
Не можеш да лажеш со музиката. Ти можеш да пишуваш на англиски. Салмон Ружди многу убаво пишува на англиски, Милан Кундера многу убаво пишува на француски, но композитор не може бидејќи музиката излегува од многу подлабоко место одошто јазикот. Секогаш нешто од традицијата ќе излезе од тебе.
Ако земеш сè од Рахманинов, од Стравински, до Гершвин, Ленон, Мекартни, ако одземеш сè што е правено под влијание на традицијата нема да ти остане бог знае што, бидејќи тоа е во природата на работите.
- Дали сте југоносталгичар?
Не сум во смисла да ми недостига Југославија како политичка територија. Кога ќе си ја изгубиш земјата како што ние ја изгубивме, разбираш дека твојата татковина не е политичка територија, туку е емотивна територија. Тоа е нешто за што ве врзуваат спомени, каде имате пријатели, тоа е твое, од таму си. Е, сега, тоа што треба да покажеш пасош неколкупати, не ми пречи.
- Имаше некаква контроверза околу некои ваши ставови за Крим…
Немав ставови за Крим, немам јас ставови (се смее). Свирев концерт, тоа не е став. Ми пречи кога ме поврзуваат со политика, а јас не се занимавам со тоа. Ми беше тешко да избегам од тоа, во старата Југославија не беше лесно да се избега од тоа, па, сепак, не се занимавав со тоа. Ама разбирам, имаат војна каква што ние имавме неодамна, луѓето гинат, трагични случувања се во тек, така што сите се чувствителни, па сега јас да земам да зборам, да внимавам да не повредам некого. Жал ми е, јас таму немам непријатели, сум свирел многу и во Украина и во Русија, во повеќето големи градови во Украина, свирев веднаш по победата на портокаловата револуција, јас свирев на првиот Мајдан, јас свирев на концертот кој ја прослави таа револуција, не мжам таму да најдам непријатели. Тоа се територии кои ги сакам, и Русија и Украина.
Мојата музика бара публика. Ама тамам работа мене некој да ме поврзе со каква било политика.
- Дали кај нас луѓето се сè уште чувствителни политички?
Па, не знам, сега е веројатно полесно, сум свирел секаде и ми значеше да свирам затоа што тоа значеше дека војната завршила.
- Која публика Ви е помила? Домашната или странската? Има ли разлики воопшто?
Знаеш како, кога ќе разбереш дека доаѓаш од мала култура и дека тоа што ти се случува е големо чудо, не се случувало порано наш композитор да има пристап и публика во цел свет, среќен си и не пропушташ каква било публика, од свадба до, ете, на 1 мај ќе свирам во Рим. Не пропуштам ниедна можност да ја свирам таа музика.
Го сакам ова, да.
