Од 23 до 37 проценти од анкетираните жени со попреченост чувствуваат дискриминација кога одат кај матичен лекар, а повеќе од половината сметаат дека просториите на избраните лекари од различна дејност не се или се делумно пристапни. Проблем со основна физичка пристапност до ординациите е констатиран дури и во јавни здравствени установи.
Ова се клучните наоди констатирани во истражувањето „Пристап до примарната здравствена заштита за Ромките и жените со попреченост за време и после ковид“, кое во текот на 2023 година го реализира граѓанската организација ХЕРА, во соработка со граѓанските организации Полио плус – движење против хендикеп, Здружение за промоција и развој на инклузивно општество – Инклузива и Иницијатива за правата на жените од Шуто Оризари.
Околу 260 жени, Ромки и жени со попреченост, од повеќе градови во Македонија, преку анкета и длабински разговори се изјасниле во однос на прашања поврзани со свесноста за превентивните прегледи, искуствата со тестирањето, вакцинацијата и лекувањето на ковид-19, корупцијата во здравствениот сектор и дискриминацијата.
„Жените со попреченост сè уште чувствуваат големи предизвици поврзани, пред сè, со пристапноста на ординациите и другите здравствени установи, како и разбирливоста и достапноста на информации во соодветен вид во сите области од остварувањето на здравствените права“, се вели во истражувањето.
Матичен лекар одбивал да дојде во домашна посета кај девојка со церебрална парализа и ковид-19
Кумановката М.С. е родена во 1983 година и има најтешка форма на церебрална парализа. За неа се грижат родители кои се остарени и изнемоштени, таткото е со минимална пензија, а мајката добива социјален додаток во висина од 8.000 денари, затоа што никогаш не можела да работи поради нега и грижа за својата ќерка. Семејството живее во станбена зграда без пристап (нема лифт), немаат тераса, а девојката не е изнесена од својот дом 10 години, од причини што родителите веќе не се моќни да ја носат по скалите.
Од Здружението за промоција и развој на инклузивно општество „Инклузива“ за Мета.мк раскажуваат со што се соочило ова семејство за време на ковид-19 кризата, односно со неможноста да се дојде до основна здравствена заштита.
„За време на пандемијата со ковид-19, М.С. била инфицирана од вирусот, кој се манифестирал со многу висока температура, а родителите се обратиле до матичниот лекар за да побараат помош, но тој одбил да ја прегледа во домашни услови ниту сакал да им даде упат за проверка на крвна слика. Родителите молеле во разни ординации кај матични лекари да им излезат во пресрет, но сите одбиле. Преку познаник еден матичен лекар ја посетил девојката и ѝ препишал терапија, за која родителите платиле приватно инфузии, инекции, шприцеви и таблети“, раскажува Благица Димитровска од „Инклузива“.
По ургенција од докторот познаник, доаѓала домашна посета за пациентката да ја прима терапијата, за која платиле околу 3.500 денари.
Нејзините родители сè што бараат е матичниот лекар да има обврска барем неколку пати во годината да ја прегледа девојката во нивниот дом, или барем кога има здравствен проблем.
И гинеколозите и стоматолозите се недостапни за жените со попреченост
Во однос на ковид-кризата, истражувањето ја потврдило состојбата на попречување на динамиката на прегледи кај матичните лекари, а најпогодени од сите прегледи се покажале стоматолошките.
Дури 25 отсто од жените со попреченост, според истражувањето, за време на пандемијата со ковид-19 не го посетиле ниту го контактирале избраниот лекар, а само 9 отсто го посетувале вообичаено. Лицата со попреченост кои се глуви или наглуви не можеле да ја користат придобивката од можноста да ги контактираат матичните лекари по телефон, како исклучително битен елемент од примарната здравствена грижа во услови на вонредни состојби. Голем процент (35,4 отсто) од жените со попреченост никогаш не направиле тест за корона вирусот, а околу 45 отсто се лекувале од ковид-19, што е повисоко од регистрираната стапка во државата.
Резултатите од истражувањето покажуваат и дека околу 30 отсто од жените со попреченост немаат матичен гинеколог, голем дел поради немање свесност за потребата од тоа, но и поради немање информација каде да се обратат.
„Најдобар пример за ова е девојката од Куманово која никогаш не е однесена на гинеколог, првично поради непристапноста на околината, но и да ја однесат, родителите се сомневаат дека ниту еден гинеколог не би ѝ направил преглед поради тежината на попреченоста, но и поради стигма и предрасуди“, вели Димитровска.
Според истражувањето, 63 отсто од жените со попреченост над 35-годишна возраст се изјасниле дека никогаш не добиле покана по пошта за превентивен преглед од матичниот лекар, а 22 отсто од жените со попреченост никогаш не направиле ПАП-тест, најголем дел поради ставот дека не треба да прават „ако ништо не ги боли“.
Понатаму, истражувањето покажува дека само 30 отсто од испитаничките изјавиле дека редовно прават превентивни стоматолошки прегледи, но за 2/3 од нив ковид-кризата влијаела врз оваа практика, па не направиле превентивен преглед во тој период. Од 60-65 проценти од испитаничките се изјасниле дека не прават превентивни прегледи кај стоматолог, најголем дел поради тоа што „немаат проблем“, а помал дел затоа што „немаат матичен стоматолог“. Таков е и случајот со 40-годишната кумановка – таа не по своја вина не може да подлежи на стоматолошки преглед.
„Стоматолошките ординации се лоцирани на непристапни места, ниту еден стоматолог не сака да ѝ направи каква било интервенција на забите на девојката, матичниот им служи само да ја прати за Скопје за да се интервенира со целосна анестезија, а за ваков третман чекаат термин повеќе од 6 месеци. Само оваа категорија на луѓе знае како се трпат неподносливите болки од расипани заби, без стоматолошки интервенции“, смета Димитровска.
Од граѓанската организација ХЕРА велат дека уште еден предизвик во здравствениот систем е фактот што не постои системско следење на квалитетот на здравствените услуги, иако истото е законска обврска.
„Еден од поголемите предизвици е и евиденцијата по основ на попреченост, која целосно изостанува од здравствениот систем, вклучувајќи ја и евиденцијата во примарната здравствена заштита. Во здравството, нема евиденција за прикрепени пациенти кај матични лекари по однос на попреченост. Дополнително на тоа, Фондот за здравствено осигурување и „Мој термин“ немаат воведено евиденција по основ на попреченост“, велат од ХЕРА.
Кои мерки треба да ги преземат надлежните?
Зајакнување на поливалентната патронажна служба, испраќање на поканите за преглед по мејл или со СМС-пораки наместо како досега со пошта и поттикнување на мобилноста на здравствениот кадар на примарно ниво, особено во услови на криза, како и испраќање на поканите за преглед се само дел од големиот број на активности кои ги предлагаат невладините организации вклучени во истражувањето.
Тие се адресирани до Фондот за здравство и Министерството за здравство, матичните лекари, граѓанскиот сектор, здравствените институции и други фактори кои се надлежни за нивното спроведување, а со цел да се подобрат одредени неподносливи ситуации со кои се соочуваат жените со попреченост.
Во истражувањето стои дека потребно е организирање на обуки за знаковен јазик за матичните лекари и контакт преку видеоповици со матичните лекари, подобрување на стандардите за физичка пристапност на ординациите на матичните лекари (монтажни рампи, гасеничари и сл.), зголемување на свесноста и едукацијата за превентивни прегледи поврзани со репродуктивното здравје, овозможување на комплетно бесплатни услуги, кампања за пристап до информации поврзани со здравственото осигурување и други чекори кои во голема мера можат да го зголемат квалитетот на живот на жените со попреченост.
„Обезбедувањето на пристапноста е клучно за лицата со попреченост, не само од аспект на остварувањето на правото на здравје, туку и за остварување на останатите права. Почетна точка за обезбедување на сите бенефиции по основ на попреченост се токму институциите кои обезбедуваат примарна здравствена заштита, особено општите и семејните лекари. Оттука и необезбедувањето на пристапност и соодветно приспособување ги оневозможува граѓаните со попреченост да ги остварат и другите права од социјална заштита“, велат од граѓанската организација ХЕРА.
Државата е обврзана со меѓународни стратегии и конвенции за да ги решат прашањата на лицата со попреченост. Конвенцијата на Обединетите Нации за правата на лицата со попреченост е ратификувана од 2011 година од страна на македонскиот парламент и таа е обврзувачка за земјава.
Законот за заштита на правата на пациентите пак предвидува повеќе права, меѓу кои и правото на информација за пациенти со трајно намалена способност за расудување, во согласност со неговата физичка, ментална и психичка состојба, како и неговиот старател или законски застапник (член 11). Вака поставената одредба е добра, но поради отсуство на обуки за комуникација и пристап кон лицата со попреченост, во пракса, според ХЕРА, истата е отежната.
Клучните наоди од спроведеното истражување се содржани во Документот за јавни политики „Пристап до примарната здравствена заштита за Ромките и жените со попреченост за време и после ковид“.
Оваа статија е подготвена од новинска агенција Мета во рамките на програмата на Националниот демократски институт (НДИ) за поддршка на граѓански организации во Западен Балкан 2021-2023.
Истакнатите гледишта и мислења во оваа публикација се единствено на авторите и не ги претставуваат официјалните ставови на НДИ, неговите донатори или Владата на САД.
