За ефикасно утврдување на причините за загадувањето, „Мета“ разговараше со еколошкиот активист, иноватор и бизнисмен, Тони Никушевски. На пошироката јавност тој и стана познат откако пред еден месец, во услови кога дел од официјалните мерачи на загадување на Министерството за животна средина во најзагадените скопски општини Лисиче и во Гази Баба откажаа, најави дека ќе донесе донација од полска фирма за Скопје – сензори кои мерат загадување на воздухот.
Најавивте донација од 10 сензори за мерење на загаденоста од полската фирма „Airly“. Што се случи?
– Се уште ништо бидејќи се случија некои непријатности. Имено, заменик министерот Јани Макрадули во последни неколку дебатни емисии посвети премногу голема енергија за да ги дискредитира овие мерачи како технологија иако се пропишани, сертифицирани, стандардизирани од страна на надлежни европски институции. Се појави резервираност кај донаторите, бидејќи толку лоша енергија беше манифестирана што може да се случи граѓаните да останат без оваа донација.
Граѓаните треба да знаат и дека ПМ честичките можат да бидат со различен хемиски состав, односно некои хемикалии во воздухот се поштетни од други. Вака, само знаеме дека не трујат ПМ10 и ПМ2,5. Треба да бидеме информирани дека меѓу нив има и исклучително смртоносни отрови.
– Точно. Граѓаните треба да знаат дека некои соединенија емитувани во воздухот од некаков извор можат да бидат со повисоки концентрации и да не се со толку разорна моќ по луѓето одошто некои отрови кои можеби ги има во воздухот во помала концентрација, а се страшно отровни.
Постојат ли на пазарот воопшто мерачи кои ќе измерат поширок спектар на загадувачи од она што сега се мери во Македонија? Дали е можно да се утврди кој точно со што не загадува?
– Има. На пазарот се достапни мерачи кои работат на принципот на спектрометрија, кои и на 5-10 километри раздалеченост мерат прецизно: од каде доаѓа било каква емисија на дури и до 100 илјади различни штетни супстанци, кој е хемискиот состав на таа емисија на гас, кои точно кажуваат која е концентрацијата на тој отров во воздухот и како се движи облакот опасен гас, па дури на својот екран преку анимација покажува како тој облак изгледа, иако вие не го гледате во живо. Знаете, има отровни гасови кои се невидливи за човечко око. Лесно е да видиш дека нешто чади и да го најдеш изворот, иако и тогаш не знаеме што се има во чадот. Се случува да има емисија на штетен гас од некој извор, фабрика, складиште, депонија, кој е невидлив, а е ужасно отровен. Сега, и да има такви инциденти, не ги детектираме и не ги мериме. Ќе се регистрира пораст во вредноста на ПМ честичките и толку. Дронот што е купен, не е прифатена технологија за детекција на отровни гасови, тој може да слика каде нешто чади и толку.
Сакате да кажете дека постојат мерачи кои сево ова можат да ни го кажат и да не се замараме и да не трошиме ресурси за џабе за да утврдиме од каде дошло загадувањето и кој што точно испуштил во воздухот? Колку чини еден таков мерач?
– Секако дека постојат и чинат 250 до 300 илјади евра, сосе софтверот за нив. Ова е позната и широко применета технологија, а информациите постојат на интернет. Јас лично зборував и со Макрадули и со советниците на Шилегов, со портпаролот на Владата, го тагирав премиерот на мои постови на Фејсбук за да допрам до нив. Попусто. За Скопје два или три вакви мерачи би биле сосема доволни за целосна покриеност на котлината, посебно ако некои од нив се монтирани на возило и мобилни. Овие апарати можат на општините да им заштедат ресурси, бидејќи нема како сега да се бара ангажман на големи ресурси, нема да треба апелот „Пријави загадувач“ и нема непотребно да се креваат екипи за запалени лисја ако некаде истовремено има истекување на отровен гас.
Власта ги убедува граѓаните дека се самите виновни што дишат загаден воздух. Макрадули и Шилегов користат секоја прилика да нагласат дека загадуваат домаќинствата и дека индустријата имала соодветни дозволи според европски стандарди…
– Политичарите се самите најголеми „загадувачи“, бидејќи тие, со своите импровизации, го загадуваат просторот кој треба да им припадне на експертите од областа на заштитата од загадувањето! Тие едноставно го узурпираа нивниот глас и сега тие се авторитетите кои зборуваат за загадувањето. А, дозволата е само едно ливче хартија доколку не постои контрола и доколку не постои транспарентност дали е баш така како што се тврди. Каде е независниот мониторинг, граѓанската контрола? За тоа воопшто не се зборува …
Дали се навистина граѓаните или има загадување и од индустријата?
– Надлежните премногу се потпираат на резултатите на финската студија која има десетина сериозни аномалии- мониторирање, со само една мерна станица во Карпош, ограничен број на земања мостри, неиздвојување на согорување на мазутот од останатите горива, со што автоматски падна товарот на загадување на домаќинствата. Цела Европа веќе одамна мери многу повеќе параметри на штетни соединенија во воздухот, а кај нас надлежните упорно се обидуваат тоа да го забошотат. Доколку се мереше поширок спектар на загадувачи како во ЕУ, можеби би дознале дека имаме поголемо загадување од индустриски субјекти. Не заговарам јас затворање на индистријата, туку државата треба да помогне во нејзина „зелена транзиција“.
Критиките за програмата на Владата, наречен „План за чист воздух“, се големи.
– Тоа е едно слаткоречиво срочено четиво за неупатени луѓе. Никој, што работел на оваа проблематика, не би се залетал со вакви бројки и ветувања, посебно со така мал буџет на располагање. Одамна во Европа принцип што се нарекува “BAT – Best Available Techniques“, кој се применува за да се определи со која метода некој проблем најдобро може да се реши. Тој принцип и нам, на граѓаните ни овозможува да видиме дали власта навистина има сериозни намери или импровизира. Еве, за информацијата дека филтерот на „Југохром“ ќе чинел 1,5 милиони евра, бидејќи ја познавам темата филтрациски системи, можам да тврдам дека не постои фирма која ќе се нафати да направи таков филтер на таква фабрика за тие пари.
