Порталб.мк спроведе анкета во врска со проблемот со сексуалното вознемирување на Универзитетот во Тетово, Универзитетот Мајка Тереза и Универзитетот на Југоисточна Европа во Северна Македонија. Од 122 лица кои одговориле на анкетата, 24 изјавиле дека доживеале сексуално вознемирување. Студентите не ги пријавуваат овие случаи, бидејќи се плашат и не веруваат дека нивниот случај ќе има позитивен епилог. Од универзитетите велат дека не примиле пријави за вакви случаи. Нема пријави ниту во полицијата. Од граѓанските асоцијации велат дека овој проблем останува „јавна тајна“ и дека од учениците се бараат сексуални услуги за оценки.
„Професорот ми пишуваше доцна во ноќта“
Порталб.мк интервјуираше една студентка која пред неколку години била сексуално вознемирувана преку интернет од страна на еден професор на еден од универзитетите во Северна Македонија. Таа побара да остане анонимна и накратко ни раскажа за нејзиното искуство.
Студентката раскажа дека се започнало кога преку е-маил контактирала со професорот за некои прашања и материјали поврзани со испитот, а тој потоа и рекол да не ја користи електронската адреса и дека би било подобро да го контактира телефонски.
„Од тој момент, тој ме бараше на телефон во доцните часови и ми испраќаше пораки кои немаа никаква врска со испитниот материјал. Со пораки од типот каде сум, ајде да се видиме на кафе, ќе те носам со кола на испит и слично“, раскажува таа.
Тоа кај неа предизвикало страв, бидејќи, како што рече, ако на професорот му ставела до знаење дека ја разбира неговата цел, тој ќе ѝ направел проблем на испитот што таа сè уште не го положила. Таа рече дека не му ги вратила пораките на професорот, но дека целата ситуација и предизвикала стрес и психолошки притисок.
„Не го пријавив затоа што сум слушнала многу случаи каде жртвата секогаш била обвинувана и против сторителите не се преземало ништо “, рече таа.
Меѓутоа, на секој што ќе доживее вакво вознемирување таа му порача да ја има храброста што таа ја немала, да пријави до надлежните органи, со факти и докази.
Студентите во анонимната анкета на Порталб признаа: Има сексуално вознемирување
Порталб.мк во периодот од 27 мај до 17 јуни 2024 година спроведе спроведе една анонимна анкета која беше јавна и која се однесуваше на сексуалното вознемирување од страна на професорите врз студентите на трите јавни универзитети на албански јазик во Северна Македонија: Универзитетот во Тетово (УТ), Универзитетот Мајка Тереза (УМТ) и Универзитетот на Југоисточна Европа (УЈИЕ), кој е јавно-приватен.
На анкетата одговорија 122 студенти и поранешни студенти, од кои 32 од УТ, 83 од УЈИЕ и 7 од УМТ.
Од вкупно 122, 24 изјавиле дека доживеале сексуално вознемирување на еден од овие универзитети, од кои 21 се девојчиња, а 3 се момчиња. И тоа: 16 во УТ (15 девојчиња, 1 момче), 7 во УЈИЕ (5 девојчиња, 2 момчиња) и 1 девојче во УМТ.
Во однос на видот на сексуалното вознемирување, 14 изјавиле дека се работело за вербално сексуално вознемирување, 8 за физичко и 2 за онлајн сексуално вознемирување.
20 од анкетираните рекле дека доживеале сексуално вознемирување од страна на професор, додека пак другите 4 од асистент.
Само еден од овие студенти го пријавил случајот при евалуацијата на предметот што се прави анонимно на крајот на семестарот, но не се знае дали се преземени мерки во оваа насока.
Останатите 23 немаат пријавено ниту еден случај. Дванаесет од нив изјавиле дека немаат доверба во надлежните органи, 7 рекле дека ќе ги криват нив наместо вознемирувачите, додека пак 4 од други причини.
Од друга страна, 4 лица кои самите не доживеале сексуално вознемирување изјавиле дека познаваат свои колеги кои доживеале такво вознемирување. Но, никој од нив не го пријавил случајот. Тројца изјавиле дека немаат доверба во надлежните органи, а 1 од друга причина.
Што велат од универзитетите?
Откако ги добивме резултатите од анкетата, се обративме до трите универзитети со прашање дали имале пријави за случаи на сексуално вознемирување, дали се преземени мерки против нив, кои се органите каде што студентите можат да пријават вознемирување во рамките на универзитетот и каква е процедурата, дали имаат специјално лице надлежно со овие случаи, ги прашавме и за резултатите од анкетата на Порталб.мк и дали ќе се преземат некакви мерки во врска со ова прашање.
УТ: Не сме добивме никаква пријава од ваков вид
Според анкетата на Порталб.мк, од 32 студенти на УТ кои учествувале во неа, 16 изјавиле дека доживеале сексуално вознемирување, 15 девојчиња и 1 момче, но никој од нив не го пријавил случајот.
Од кабинетот на ректорот на УТ соопштија дека до Ректоратот на Универзитетот во Тетово немаат добиено/примено ниту една пријава од ваков вид.
„Ние како раководители на оваа институција ги охрабруваме студентите на сите факултети дури и јавно да го осудат неприфатливото однесување кое е казниво со Етичкиот кодекс и сите други правилници за реализација на општата дејност на Универзитетот во Тетово. Уште еднаш ги повикуваме студентите, ако биле жртви на случаи од ваков вид, да ги пријават пред надлежните органи“, рекоа од универзитетот во Тетово.
Меѓутоа, од овој универзитет не нè информираа за другите точки за кои им се обративме.
УМТ: Досега не сме имале ниеден случај, ги охрабруваме студентите да ги пријават
Според анкетата на Порталб.мк, од 7-те студенти на УМТ кои учествувале на анкетата, само 1 девојка изјавила дека доживеала сексуално вознемирување и дека не го пријавила случајот.
Од Универзитетот „Мајка Тереза“ велат дека од неговото основање до денес немаат пријави за сексуално вознемирување.
Нагласуваат дека перманентно спроведуваат анкети со студентите на кои тие можат да коментираат за професорите.
„Немаме такви случаи на вознемирување. Податоците од анкетите се објавени на овој линк“, велат од УМТ.
Во однос на анкетата спроведена од Порталб.мк од УМТ велат дека ќе се потрудат да го расветлат случајот и дека сакаат секој студент да се чувствува безбедно и да не се чувствува загрозен од никого, особено од наставниот кадар на универзитетот.
„Сега откако сме известени за ова, секако дека ќе ги активираме сите механизми за истрага од кого, на кого и зошто се случил таков случај, а воедно тоа лице ќе биде казнето со најстроги мерки доколку постапил на непримерен и одвратен начин кон студентот, но ќе се обидеме и да видиме дали тој што пријавил такво нешто е наш студент или не. Ако не, овој вид на случаи треба да се пријават до надлежните органи за сузбивање на овие одвратни појави“, изјави ректорот на УМТ, Изет Зеќири.
Посочуваат дека универзитетот има правилник за заштита на пријавувачите, па студентите не треба да се плашат да пријават вознемирување од секаков вид.
„На факултетите, но и во рамките на Универзитетот има студентски омбудсман кој постои за да ги заштити правата на секој студент од секаков вид малтретирање… Ја имаме и канцеларијата за пријавување на корупција каде исто така може да се пријават проблеми од ваков карактер, за што овластеното лице ги известувало најмалку двапати годишно при панел дискусиите со студентите“, велат од УМТ.
Од таму додаваат дека доколку студентите не знаат каде да се обратат во вакви случаи, да се пријават во студентскиот парламент или студентскиот омбудсман како мост за олеснување на овој процес. Тие можат да ги пријават овие случаи и преку веб-страната на универзитетот на овие два линка.
УЈИЕ: Немаме пријави, студентите треба слободно да пријават
Според анкетата на Порталб.мк, од 83 студенти на УЈИЕ кои одговориле, 5 девојчиња и 2 момчиња изјавиле дека доживеале сексуално вознемирување.
Од Универзитетот на Југоисточна Европа (УЈИЕ) велат дека досега немаат примено ниту една пријава за случај на сексуално вознемирување, иако како што постојано велат во јавните презентации на раководството, студентите постојано се охрабруваат да доколку има такви случаи да ги пријават до надлежните органи на универзитетот.
„Универзитетот на Југоисточна Европа од своето основање до сега има донесено низа правилници и процедури кои им овозможуваат на студентите да пријават случаи од ваков карактер. Дел од нив се: правилникот за дисциплински мерки, правилникот за недискриминација и еднаков третман, потоа кодексот за етичко однесувањето на академскиот кадар и процедурите за решавање на студентските/јавните претставки“, соопштија од УЈИЕ.
Тие нагласуваат дека студентите имаат неколку опции за пријавување на случајот, и тоа: пополнување на формуларот за преставка или формуларот за пријава на случајот (истото може да се добие од администраторот на факултетот, или да се преземе од веб-страната), или да се пријави случајот директно до деканатот, човечките ресурси, канцеларијата за менаџирање со квалитетот. Исто така, студентот може да го пополни онлајн формуларот, кој е анонимен, и да го пријави проблемот.
„Како што можете да видите, нема само една можност, туку има повеќе можности засегнатата страна да ги искористи и да го пријави случајот на сексуално вознемирување. По класификација на претставката, истата се испраќа до Дисциплинската комисија (Правилникот за дисциплински мерки – може да се преземе од веб-страната), која се занимава со оваа проблематика врз основа на член 3, став 1, точка 8, став 3, точка 8, 9 , 10 и 16, истата ги истражува случаите и предлага мерки во врска со оваа тешка повреда. Комисијата ги разгледува фактите и дава писмен предлог.
По писмениот предлог одлуката се носи со консензус (член 10 став 4 од Правилникот). Решението може да биде и отказ. Студентите исто така можат да ги пријават случаите и кај Студентскиот омбудсман, кој придонесува за одржување на највисоките стандарди на академскиот живот и обезбедува ефективна поддршка за студентите во независното и непристрасно разгледување на нивните преставки“, изјавија од УЈИЕ.
УЈИЕ нема назначено лице кое ќе ги води овие случаи, но велат дека имаат политики и процедури според кои се постапува при ваквите случаи. Тие ги охрабруваат студентите да пријават вакви случаи.
„Ги повикуваме и охрабруваме студентите да дојдат и да ги пријават евентуалните случаи и ќе постапиме со најголема можна сериозност и внимание, секако почитувајќи ги процедурите и прописите одобрени од органите на Универзитетот. Исто така, врз основа на Процедурата за решавање на студентски/јавни преставки, на подносителот на претставката му се гарантира дека нема да има оштета или тужби како резултат на пријавување на случајот. Согласно оваа Процедура, се почитува и гарантира доверливоста или приватноста на подносителот на преставката“, велат од УЈИЕ.
ФПО: Сексуални услуги се бараат во замена за оценки
Од Форумот за промени во образованието (ФПО) потенцираат дека постојано ги следат неправилностите во високото образование, со посебен акцент на корупцијата.
„Во овој контекст, барањето на сексуални услуги во замена за оценки несомнено е форма на корупција, која според пријавите што ги примаме, е многу присутна кај нас, и покрај тоа што тоа не се сфаќа сериозно од образовните институции во земјава, имајќи предвид дека ниту една од нив нема составено конкретна стратегија како да се бори против оваа појава“, изјави Бленди Ходаи, директор на ФПО.
Тој додаде дека ФПО досега има спроведено три обуки на кои младите се информирани на кои врати треба да тропаат во вакви ситуации.
„Покрај обвинителството и полицијата, ретко кој знае дека нашите универзитети се обврзани со закон да имаат службено лице за антикорупција, а овој човек не треба да пие кафе цел ден туку треба да се занимава со овие прашања и со превенција и со санкции. “, велат од ФПО.
Во тетовската полиција не е пријавен ниту еден случај
Со законските измени во Кривичниот законик на Северна Македонија во февруари 2023 година, вознемирувањето сега претставува кривично дело.
Од СВР Тетово изјавија дека на подрачјето што го покрива Секторот за внатрешни работи Тетово, во последните пет години немало случаи на сексуално вознемирување од професори врз студенти на Универзитетот во Тетово и на Универзитетот на Југоисточна Европа.
А Универзитетот „Мајка Тереза“ не е во безбедносната зона на Секторот за внатрешни работи во Тетово“, соопштија од СВР Тетово.
Обвинителството „нема податоци“
На прашањето на Јавното обвинителство во врска со овие три универзитети „ги мрзеше да истражат“, и оттаму изјавија дека Јавното обвинителство води евиденција за предметите според личните податоци на пријавениот, според датумот и обвинителството до кое е поднесена пријавата, а не врз основа на стручната или друга способност на пријавеното или повреденото лице.
„Доколку имате информации за поднесените пријави кои одговараат на описот што го давате, ве молиме да ни дадете поконкретни информации за да го идентификуваме субјектот и да ви дадеме информации за статусот на потенцијалната постапка“, велат од Јавното обвинителство.
Потоа ги известивме за резултатите од анкетата што ја спроведовме, но од Обвинителството повторно не ни дадоа никакви информации.
„Јавното обвинителство не може да ги коментира резултатите од анкетата, туку само дава информации за посебни случаи од јавен интерес. Податоците што ни ги давате не се доволни за да провериме дали има или не таков случај во обвинителството. Секој што има сознанија за кривични дела може да ги достави до надлежното обвинителство“, соопштија од Јавното обвинителство.
Сексуално вознемирување присутно и на УКИМ
Истражување од 2022 покажа дека сексуалното вознемирување е присутно и на Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Скопје и дека студентите не знаеле каде да ги пријават ваквите случаи.
Во септември 2023 година пак, двајца професори од Економскиот факултет на УКИМ беа осудени на затворска казна, бидејќи на студентите им побарале пари и секс за оценки, а демонстратор е осуден на условна казна од 2 години, доколку не го повтори делото во следните 5 години, бидејќи посредувал меѓу студентите и професорите.
Инаку, сексуалното вознемирување на универзитетите е проблем и во Косово, каде што неодамна беше пријавен случај во Медицинскиот факултет на Универзитетот во Приштина. Сексуалното вознемирување останува проблем и во Србија, на Белградскиот Универзитет.
