На 1 август, претседателката на Косово, Вјоса Османи, беше инволвирана во дипломатски инцидент што се случи на Меѓународниот аеродром во Скопје. Овој инцидент поттикна многу полемики во медиумите, а имаше посебно остри реакции и поттикнувачки говор од страна на македонските медиуми, иако не изостануваа и српските, пишува Порталб.мк.
Што се случи?
Според изјавите на надлежните, сè започнало кога обезбедувањето на скопскиот аеродром побарало од Вјоса Османи да го предаде нејзиниот мобилен телефон на скенирање, нешто што таа одбила да го направи, нарекувајќи го кршење на меѓународните одредби и дипломатските протоколи. Ситуацијата ескалирала кога службеник на аеродромот наводно се обидел физички да ја турне Османи, по што била потребна интервенција на нејзиното обезбедување.
Во соопштението на МВР за случајот се додава дека половина час подоцна, на аеродромот пристигнале тројца безбедносни службеници кои биле ангажирани кај претседателот на Собранието на Северна Македонија, Африм Гаши, „и почнале да им се закануваат на вработените во аеродромот и да прашуваат кој ѝ создавал проблеми на претседателката“, вперувајќи оружје кон персоналот на аеродромот.
Во соопштение за медиумите, од кабинетот на Гаши тоа го демантираа, велејќи дека членовите на неговото обезбедување „биле присутни само за да ја смират ситуацијата“ и да се реши недоразбирањето меѓу персоналот на Османи и обезбедувањето на аеродромот.
Од Министерството за внатрешни работи соопштија дека покренале детална истрага за инцидентот, по што е поднесена кривична пријава против обезбедувањето на Гаши.
Говорот на омраза во медиумите за овој случај
Инцидентот со претседателката Османи предизвика многу полемики во медиумите, а посебно имаше остри реакции од македонските медиуми, од кои некои го прикажуваат како резултат на спроведување на разумна безбедносна мерка, додека други го критикуваат како дипломатски скандал и прекршување на меѓународните протоколи.
Сепак, она што сметаме дека е поважно да се истакне е феноменот на говорот на омраза. По инцидентот, говорот на омраза во некои македонски медиуми и коментарите кои овие написи ги предизвикаа, очигледно добивајќи етничка димензија, од ден на ден стануваат се поприсутни.
Во некои македонски медиуми и онлајн платформи е утврден говорот на омраза на етничка основа, поточно на некои форуми и рубрики за коментари се најдени погрдни термини наменети за Албанците, вклучително и оние во Косово. Овие коментари често се однесуваат на историски конфликти и се користи навредлив говор за понижување на албанската нација.
Притоа во други медиуми инцидентот е опишан како провокација за конфликт од страна на претседателката, а не како дипломатско недоразбирање, омаловажувајќи ја нејзината лидерска способност со тенденција да се позиционира себеси над другите. Освен овие, има и говор на омраза во форма на поттикнување насилство и закани. Некои екстремистички гласови повикаа на казнувачки дејствија против етничките Албанци, продлабочување на непријателството и хранење на постоечките тензии меѓу заедниците.
Примери на медиуми во РСМ кои поттикнуваа говор на омраза
Веднаш по настанот, порталот Infomax.mk објави серија написи во кои се сугерираше дека инцидентот не бил само дипломатско недоразбирање, туку желба за етничка пресметка, користејќи говор што ги зајакнува негативните стереотипи за Албанците. Еден од овие написи содржеше лажни информации за фактот дека претседателка носела со себе „торба полна со пари и монтирачко оружје“.
Понатаму, провладиниот медиум АлфаТВ објави текст во кој се сугерира дека претходната влада на СДСМ и ДУИ намерно криеле исти случаи во минатото, објава на Фејсбук, под која може да се забележи серија негативни коментари обоени со омраза.
Весникот „Слободен печат“ објави текст со провокативен наслов „Каубојското однесување на Вјоса Османи и индијанското однесување на Африм Гаши“, додека неколку дена подоцна ја објави и карикатурата на неделата, каде главни ликови беа истите овие двајца, каде што е јасно дека авторот си поигрува со стереотипите и натамошната поларизација на заедниците.
Во меѓувреме, коментарите кои се поттикнати од ваквите медиумски реакции го потхрануваат истиот дискриминаторски и омаловажувачки дух. Ова може да се види во објавата на порталот Фокус за соопштението на партијата Левица за инцидентот, која го оцени како одраз на системското непочитување на институциите и законите, особено од страна на Африм Гаши. Овде, коментарите, освен што продолжуваат да ги напаѓаат Албанците врз основа на нивната етничка припадност, го нарушуваат и интегритетот на претседателката како жена, користејќи говор на омраза врз основа на полова припадност.
Експертите ја потврдуваат поттикнувачката улога на медиумите
На оваа тема, Петрит Сарачини, медиумски експерт и раководител на Институтот за медиуми и аналитика ИМА во РСМ вели дека многу медиуми потфрлиле во својата важна општествена улога при известувањето за инцидентот.
„Инцидентот што се случи на 1 август 2024 година со претседателката на Косово Вјоса Османи на скопскиот аеродром уште еднаш покажа дека значаен дел од медиумите на македонски и албански јазик продолжуваат да создаваат паралелни медиумски реалности и имаат етноцентричен и поттикнувачки пристап во известувањето за темите што ги засегаат односите меѓу двете држави или меѓуетничките односи. За жал, при известувањето за овој инцидент, многу медиуми потфрлија во својата важна општествена улога, станувајќи инструменти на одредени политички центри кои се обидоа да го искористат овој инцидент и емоциите предизвикани во јавноста за политички придобивки“, вели Сарачини.
Билјана Георгиевска, извршната директорка на Советот за етика во медиумите (СЕМ) во РСМ за ваквата тенденција во општеството вели дека има зголемување на прекршувањата на членот 10 од Кодексот на новинарите, особено кај онлајн медиумите.
„Немам впечаток од искуството на СЕМ дека грижата да не се шири говор на омраза е на врвот на агендата на новинарите и уредниците, особено не обврската редовно да ги прегледуваат и брзо да ги отстрануваат токсичните коментари на социјалните мрежи под објавените информации. на медиумите. Статистиката на СЕМ покажува значително зголемување на прекршувањата на член 10 од Кодексот на новинарите, особено од онлајн медиумите, во некои медиумски содржини или поврзани коментари, ова е член 10 кој вели дека „Новинарот нема да создава или свесно да обработува информации што ги загрозуваат човековите права и слободи, нема да користи говор на омраза и нема да поттикнува насилство и дискриминација по која било основа“, рече таа.
Инцидентот со претседателката Вјоса Османи одекна лошо и во Србија
Некои онлајн портали во Србија го искористија овој инцидент и шпекулираа што навистина се случило со провокативни наслови како Da nije droga? Vjosa Osmani ODBILA da otvori kofer na aerodromu u Skoplju! Potezano i oružje – Faktor magazin, со цел да ја прикажат претседателката како корумпирана и криминалец, притоа задржувајќи го манипулативниот наратив дека Косово е држава во која дури и службените структури го поддржуваат криминалот, дури и кога станува збор за дрога.
Насловот на Политика „Да не е дрога? Вјоса Османи ОДБИЛА да го отвори куферот на скопскиот аеродром! Извадено е и оружје!“. Иако другите наслови не беа толку злонамерни, сепак коментарите што ги предизвикаа содржеа говор на омраза и стереотипи за албанското население на Балканот и ја претставија Србија како држава-мајка која ќе ги штити другите од „албанското дивјаштво“.
За тоа, како медиумите известуваа во Косово, разговаравме со Фитим Гаши, политички новинар и истражувач во Сбункер , невладина медиумска организација која работи на обезбедување аналитички и суштински ставови за важни политички, економски, социјални и културни прашања.
„Иако мејнстрим медиумите во Косово генерално одржуваа професионален тон, имаше некои случаи на говор на омраза што се појавија, особено на платформите на социјалните медиуми. Тие вклучуваа омаловажувачки коментари и поттикнувачки говор насочени кон Северна Македонија и нејзините власти. Реакциите на социјалните мрежи од некои корисници изразија гнев и фрустрација, понекогаш прераснувајќи во националистичка реторика и негативни стереотипи. Претседателството на Косово се произнесе со жестока реакција, која нашироко беше споделена од страна на косовските медиуми, изразувајќи огорченост поради „неприфатливите изјави“ на Министерството за внатрешни работи на Македонија и „пропагандата“ што се шири против Косово во дел од македонските медиуми“, вели Гаши.
Без разлика на која страна е правдата, од горенаведената анализа јасно се гледа дека медиумите одиграа клучна улога во ескалацијата на тензичната ситуација, кои со изборот на содржината за презентирање на овој случај во јавноста го поттикнаа говорот на омразата, предизвикувајќи случајот да се искористи како начин за зајакнување на етничките тензии во земјата и регионот.
Говорот на омраза е казниво дело
Кривичниот законик набројува неколку кривични дела мотивирани од говорот на омраза, вклучително и оние извршени преку Интернет. Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги забранува пренос на медиумски содржини кои поттикнуваат или промовираат дискриминација, нетолеранција или омраза. Законот за заштита и спречување на дискриминација забранува поттикнување на дискриминација и вознемирување по дискриминаторска основа.
Автори: Фјола Златку и Деспина Ковачевска
