„Πραγματικά δε γνωρίζω για ποιό λόγο κάποια μέσα μαζικής ενημέρωσης απέλυσαν δημοσιογράφους, ιδιαίτερα μου είναι ασαφές το γεγονός ότι απολύθηκαν καλοί δημοσιογράφοι. Μια από τις αιτίες που άκουσα ήταν τα μειωμένα έσοδα από τις διαφημίσεις, αυτό όμως δε θα πρεπε να αποτελεί λόγο, αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι τα μέσα ενημέρωσης εδώ και μεγάλο χρονικό διάστημα είναι παρόντα και με ψηφιακές πλατφόρμες, οι οποίες τους δίνουν τη δυνατότητα για έσοδα από διαφημίσεις“.
Ο δημοσιογράφος από το Σαράγιεβο, Ντάρκο Ομεράγκιτς, εργαζόταν επί 23 συναπτά έτη στην ημερήσια εφημερίδα „Οσλομποντζένιε (Απελευθέρωση)“, στις αρχές όμως της επιδημίας κηρύχθηκε ως τεχνολογικά περισσεύων, μαζί με μερικούς συναδέλφους του. Ο Ομεράγκιτς μίλησε για τις συνθήκες εργασίας των δημοσιογράφων στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και για την συμπεριφορά των μέσων ενημέρωσης προς αυτούς.
„Δεν ξέρω αν όλα τα μέσα ενημέρωσης προσέφεραν στους εργαζόμενούς τους κατάλληλη προστασία, θα πρέπει εδώ όμως να πω ότι εμείς εργαζόμασταν από το σπίτι, δεν υπήρχε εργασία στον τόπο των γεγονότων και έτσι στην ουσία προστατευόμασταν από την πιθανότητα μόλυνσης από τον ιό. Τα πραγματικά μέσα ενημέρωσης εφοδίασαν τους δημοσιογράφους τους με υπηρεσιακά τηλέφωνα και φορητούς υπολογιστές. Εκτός αυτού, ευτυχείς είναι εκείνοι οι δημοσιογράφοι που έχουν καλυμμένη ασφάλεια υγείας και σε περίπτωση να αρρωστήσουν κατά την εκτέλεση της εργασίας τους, θα μπορούν να λάβουν ιατρική περίθαλψη. Πιστεύω ότι οι έρευνες έδειξαν πως οι δημοσιογράφοι στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη σπάνια λάμβαναν αύξηση μισθού κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αν και εργάζονταν περισσότερο απ΄ότι σε κανονικές συνθήκες. Υπήρξαν μάλιστα και απολύσεις δημοσιογράφων σε μεγάλους ειδησεογραφικούς οίκους. Δυστυχώς το ίδιο πέρασα και εγώ και μερικοί συνάδελφοί μου στην εφημερίδα „Οσλομποντζένιε“, αν και ο όγκος εργασίας και το άγχος είχαν σημαντικά αυξηθεί κατά τη διάρκεια της εργασίας σε ιδιαίτερες συνθήκες. Δηλαδή, το συμπέρασμα είναι ότι σπάνια κάποιος δημοσιογράφος λάμβανε αύξηση μισθού, ενώ πολλοί ήταν αυτοί που „ως δείγμα ευχαριστίας“ έμειναν χωρίς δουλειά, ενώ κάποιοι τρίτοι συνέχισαν να εργάζονται με το φόβο ότι ίσως να έχουν την ίδια μοίρα“, ανέφερε ο Ντάρκο Ομεράγκιτς.
Με ποιόν τρόπο ο Covid-19 επηρέασε την αντοχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης και την ασφάλεια κατά την εργασία των δημοσιογράφων στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη;
Το ερώτημα που θέτετε είναι πολύ ενδιαφέρον, επειδή τα μέσα ενημέρωσης κατά τη διάρκεια του κορωνοϊού είχαν περισσότερη δουλειά από οποιαδήποτε άλλη περίοδο. Λογικό θα ήταν να επέλθουν αυξήσεις στους μισθούς και μεγαλύτερη ανάγνωση ή ακρόαση και θεαματικότητα. Πιστεύω ότι η παρακολούθηση των μέσων ενημέρωσης κατά τη διάρκεια του κορωνοϊού ήταν μεγαλύτερη απ΄ότι πριν την πανδημία. Γι΄αυτό δε γνωρίζω για ποιό λόγο κάποια μέσα ενημέρωσης απέλυαν δημοσιογράφους και με παραξενεύει ακόμη περισσότερο το γεγονός ότι απέλυαν καλούς δημοσιογράφους. Μια από τις αιτίες που άκουσα ήταν τα μειωμένα έσοδα από τις διαφημίσεις, αυτό όμως δε θα πρεπε να αποτελεί λόγο, αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι όλα τα έντυπα μέσα ενημέρωσης εδώ και μεγάλο χρονικό διάστημα είναι παρόντα και με ψηφιακές πλατφόρμες, οι οποίες τους δίνουν τη δυνατότητα για έσοδα από διαφημίσεις.
Πώς προσαρμόστηκαν οι δημοσιογράφοι στη νέα κατάσταση;
Πιστεύω ότι οι συνάδελφοι προσαρμόστηκαν καλά στη νέα αυτή κατάσταση, επειδή και παλαιότερα εργαζόμασταν μέσα σε ιδιαίτερες συνθήκες λόγω εξαιρετικών περιστάσεων. Μας βοήθησε και το γεγονός ότι και σε προηγούμενες περιόδους είχαμε συνηθίσει να εργαζόμαστε από το σπίτι, χρησιμοποιώντας τα γνωστά μας εργαλεία, όπως φορητούς υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα. Ας φανούμε ειλικρινείς, στις αρχές της πανδημίας του κορωνοϊού στο επίκεντρο βρισκόταν η μέτρηση των κρουσμάτων και η συλλογή πληροφοριών για τα νέα κρούσματα και τα νέα κλάστερς μόλυνσης. Μετά από περισσότερες βδομάδες ενημέρωσης για τα προβλήματα υγείας στα οποία βρεθήκαμε, σιγά σιγά συνηθίσαμε στις νέες πηγές πληροφοριών και το νέο τρόπο παρακολούθησης του παγκοσμίου προβλήματος υγείας νούμερο ένα, το οποίο σ΄όλους μας άλλαξε τις ζωές. Παρ΄όλα αυτά, πιστεύω ότι όλοι μας αξίζουμε καλή βαθμολογία.
Ποιά ψηφιακά εργαλεία χρησιμοποιούσαν τα μέσα ενημέρωσης για την επικοινωνία με τις πηγές τους και αν αυτό συνέβαλε για μια ευκολότερη επικοινωνία σε σύγκριση με την περίοδο πριν την πανδημία.
Ακριβώς λόγω του γεγονότος ότι και πριν την πανδημία χρησιμοποιούσαμε τα κοινωνικά δίκτυα και όλα τα αγαθά που προσφέρει η ψηφιακή δημοσιογραφία, μας ήταν ευκολότερο και να στείλουμε πολλές πληροφορίες τις οποίες η εξουσία τις διέδιδε σχετικά με την πανδημία. Στις νεοσυσταθείσες περιστάσεις, πιστεύω ότι άνθισε η ψηφιακή δημοσιογραφία και ότι για επιτυχημένη εργασία αρκούσε μια σύνδεση ίντερνετ, ένα κινητό τηλέφωνο και ένας υπολογιστής.
Από δική σας οπτική γωνία, οι θεσμοί και οι εταιρίες δημοσίευαν online περισσότερα στοιχεία απ΄ότι παλαιότερα και πώς αυτό επηρέασε την ποιότητα των πληροφοριών που λαμβάνονταν;
Για ν΄απαντήσω στην ερώτηση αυτή θα θυμηθώ μια ευφυή παρατήρηση μιας συναδέλφου, η οποία είχε πει ότι μας χρειαζόταν αυτή η πανδημία και το κλείσιμο στο σπίτι για να αρχίσει επιτέλους να λειτουργεί η е-διαχείρηση στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη. Αό τη μια στιγμή στην άλλη όλες οι εργασίες έπρεπε να εκτελεστούν από απόσταση και online. Από κοινού με τους ,,οικοδεσπότες,, μας, οι οποίοι οργάνωναν τακτικά συνεντέυξεις Τύπου για τους δημοσιογράφους, μάθαμε ότι αυτές μπορούν να γίνουν και χωρίς την παρουσία των δημοσιογράφων. Εκείνοι „έμαθαν“ να λαμβάνουν τις ερωτήσεις μέσω του mail και να τ΄απαντούν και χωρίς την παρουσία των δημοσιογράφων. Αυτή ήταν η καλή πλευρά της εργασίας από απόσταση, ενώ η κακή πλευρά της όλης όλης ιστορίας ήταν ότι με τον τρόπο αυτό δε μπορούσαμε να θέτουμε επιπρόσθετα ερωτήματα όταν δεν ήμασταν ευχαριστημένοι από τις απαντήσεις. Λόγω των προαναφερομένων θεωρώ ότι δε μπορούμε να είμαστε ικανοποιημένοι από τις απαντήσεις που δίδονται από τα Επιτελεία Κρίσης της χώρας μας και από τους υπολοίπους εκπροσώπους της εξουσίας. Στο μεταξύ όμως, επειδή είμαστε επινοητικοί και επίμονοι, καταφέραμε να αποκαλύψουμε και κάποια σκάνδαλα.
Η κοινή γνώμη δείχνει πλέον περισσότερη εμπιστοσύνη στα μέσα μαζικής ενημέρωσης από την εμφάνιση της πανδημίας και μετά ή όχι; – Ποιά είναι η δική σας εντύπωση;
Η απάντηση είναι: σε μερικά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Για κάποια από τα μέσα ενημέρωσης η εμπιστοσύνη έχει πλέον χαθεί, ενώ κάποια άλλα κέρδισαν νέο κοινό και διατήρησαν τους ,,παλιούς,, αναγνώστες, ακροατές και θεατές. Οι συνάδελφοι, στις αρχές της πανδημίας, μετέφεραν απλώς πληροφορίες μέσω online τηλεδιασκέψεων για τους δημοσιογράφους και δελτία Τύπου. Πολύ σπάνια κάποιο μέσο ενημέρωσης αναζητούσε κάποια επιπλέον πληροφορία. Πιστεύω ότι τα μέσα ενημέρωσης που ζητούσαν περισσότερες πληροφορίες, κατάφεραν να διαφυλάξουν την εμπιστοσύνη του κοινού τους.
Ποιές μεθόδοι καταπολέμησης της παραπληροφόρησης χρησιμοποιούνται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης;
Ο καλύτερος τρόπος για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης από τους δημοσιογράφους της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης είναι ο έλεγχος των πληροφοριών από περισσότερες πηγές. Ο δεύτερος τρόπος είναι η σωστή πληροφορία να δημοσιεύεται χωρίς επιπρόσθετα σχόλια, για να μπορούν οι δέκτες από μόνοι τους να εκτιμήσουν εάν αυτό που δημοσιεύτηκε είναι πράγματι αληθινό. Η δική μας αποστολή είναι να προσεγγίσουμε όσο είναι δυνατό την αλήθεια και έπειτα ο καθένας από τους δέκτες της πληροφορίας στο τέλος θα δημιουργήσει τη δική του αλήθεια. Σ΄ότι αφορά, από την άλλη πλευρά, τους δέκτες αυτών των πληροφοριών, θα τους πρότεινα να παρακολουθούν περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να μπορούν στο τέλος μόνοι τους να συμπεράνουν τί από αυτά που εκείνη τη μέρα είδαν, άκουσαν και διάβασαν είναι σωστό. Οι πραγματικοί, τακτικοί αναγνώστες, τις πληροφορίες θα τις αντλούν από εκείνα τα μέσα ενημέρωσης και εκείνους τους δημοσιογράφους που ως τώρα δεν τους έχουν απατήσει, και γι΄αυτό είναι πολύ σημαντικό για τον κάθε δημοσιογράφο να εγγυάται γι΄αυτό που έγραψε επειδή μόνο έτσι θα καταφέρει να κρατήσει τον αναγνώστη του.
Ποιές είναι οι κύριες πηγές παραπληροφόρησης στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη;
Είναι εκείνες οι παραπληροφορίες που τις πλασάρουν στους δημοσιογράφους, όπως και οι δημοσιογράφοι οι οποίοι άνευ κριτικής τις μεταδίδουν, κάποιες φορές συνειδητά ή κάποιες φορές και ασυνείδητα. Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη είναι ένας χώρος στον οποίο υπάρχουν πολλές παραπληροφορίες με μικρότερο ή μεγαλύτερο βάρος. Συνήθως διαδίδονται για να δοθεί η δυνατότητα σε κάποιο πολιτικό κόμμα να κυβερνήσει περισσότερο ή για να προστατευτεί το συγκεκριμένο συμφέρον κάποιου. Υπάρχουν και τέτοιες πληροφορίες που εξυπηρετούν ως clickbeat, με σκοπό την αύξηση της επισκεψιμότητας της διαδικτυακής πύλης. Υπήρχαν βεβαίως και κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ούτε μια τέτοια όμως πληροφορία δεν μπορεί να αποφέρει μακροπρόθεσμα οφέλη, επειδή η αλήθεια αργά ή γρήγορα θα γίνει γνωστή. Η εμφάνιση πολυάριθμων νέων μέσων ενημέρωσης και διαδικτυακών πυλών επέφερε αύξηση και στον αριθμό των παραπληροφοριών, αύξησε όμως και τη δυνατότητα εξεύρεσης της σωστής πληροφορίας. Για τους δέκτες των πληροφοριών είναι σημαντικό να αναγνωρίζουν ποιός τους λέει ψέματα και ποιός την αλήθεια.
Η ένταση διάδοσης παραπληροφοριών τώρα είναι η ίδια με τις αρχές της επιδημίας του Covid-19 και ποιά είδη παραπληροφοριών διαδίδονται αυτή την περίοδο;
Πιστεύω ότι οι παραπληροφορίες διαδίδονταν και πριν την επιδημία του κορωνοϊού. Ίσως η μοναδική διαφορά να βρίσκεται στο ότι τώρα στο επίκεντρο είναι η πανδημία και έτσι υπήρξαν περισσότερες παραπληροφορίες γι΄αυτό το θέμα. Ορίστε ένα παράδειγμα. Σε όλα τα μέσα ενημέρωσης της ευρύτερης περιοχής, κατά τη διάρκεια της πανδημίας γινόταν πολύ λιγότερο λόγος για πολιτικά θέματα ημερησίου επιπέδου και περισσότερο για ζητήματα σχετικά με την πανδημία. Έτσι, τουλάχιστο για λίγο, είχαμε απαλλαχτεί από τα ψέματα που ακούγαμε καθημερινά μέχρι την στιγμή που στη ζωή μας εισήλθε αυτό το ζήτημα υγείας. Αμέσως μόλις μειώθηκε το ενδιαφέρον για την πανδημία, επιστρέψαμε στην καθημερινότητα και στα συνήθη ψέματα. Οι παραπληροφορίες που κυριαρχούσαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας αφορούσαν κυρίως το αν ο κορωνοϊός είναι τόσο επικίνδυνος, αν δεν υπάρχει καν, να έχει εφευρεθεί σε κάποιο εργαστήριο, εάν μεταδόθηκε από ζώο στον άνθρωπο ή αν κάποια χώρα τον δημιούργησε για ν΄ αλλάξει την παγκόσμια τάξη. Τις απαντήσεις α΄αυτά τα ερωτήματα ίσως δεν τις μάθουμε ποτέ, αλλά όλες αυτές οι θεωρίες για κάποιους ήταν καλοδεχούμενες για να ,,τρελάνουν,, περαιτέρω τους πολίτες.
Πόσο ανησυχείτε για το απόρρητό σας, δεδομένου ότι η επικοινωνία γίνεται κυρίως πλέον μέσω τηλεφώνου ή online;
Δεν έχω κάτι να κρύψω και δεν ανησυχώ για το απόρρητό μου. Πιστεύω ότι αυτό το ζήτημα δεν πρέπει να αφορά μόνο εμάς τους δημοσιογράφους, αλλά όλον τον κόσμο, ο οποίος το απόρρητό του λίγο ή πολύ εθελοντικά το παρέδωσε στα χέρια των πολυεθνικών κι αυτές ανεμπόδιστα μπορούν να λάβουν οποιαδήποτε πληροφορία που αφορά εμάς. Τα mail μας, οι αριθμοί των τηλεφώνων και άλλα προσωπικά στοιχεία, εδώ και πολύ καιρό βρίσκονται ποιός ξέρει σε ποιά χέρια και για ποιό σκοπό χρησιμοποιούνται. Από την άλλη πλευρά, εμείς μάλλον δε μπορούμε να κάνουμε τίποτα, επειδή κανείς δε μπορεί να μας εγγυηθεί εκατό τοις εκατό ασφάλεια. Μερικώς είμαστε από μόνοι μας ένοχοι, επειδή δεν προσέχουμε τα προσωπικά μας στοιχεία, ενώ μερικώς είναι αδύνατο να διαφυλαχθούν. Σ΄αυτούς που επιθυμούν να διαφυλάξουν την ψυχική τους ηρεμία, τους συμβουλεύω να μην εξαρτώνται από το κινητό τους και το ίντερνετ 24 ώρες το 24ωρο και μ΄αυτό θα μειώσουν και τη δυνατότητα κατάχρησης των πληροφοριών τους.
Πιστεύετε ότι θα επέλθουν αλλαγές στη δημοσιογραφία μετά την πανδημία; Θα επέλθουν συνέπειες και σ΄αυτόν τον τομέα;
Άλλαξε η ζωή όλων των ανθρώπων και ιδιαίτερα η ζωή των δημοσιογράφων. Οι συνέπειες έγιναν ορατές από την στιγμή που την εργασία μας την μεταφέραμε στο σπίτι. Οι δημοσιογράφοι δεν έχουν ωράριο εργασίας, επειδή το καλό ρεπορτάζ δε μπορεί να περιμένει. Ακόμη και όταν δε γράφουμε κάτι, σκεφτόμαστε για το τί θα μπορούσαμε να γράψουμε. Δε μπορούμε να ,,απενεργοποιηθούμε,, μετά το ωράριο εργασίας. Αυτό οι συνάδελφοι δημοσιογράφοι το καταλαβαίνουν. Οι συνέπειες, αρνητικές και θετικές, για τη δημοσιογραφία ξεκίνησαν με την ψηφιοποίηση. Οι πληροφορίες εδώ και μεγάλο χρονικό διάστημα δεν συλλέγονται μόνο με την παρουσία στον τόπο του γεγονότος, αλλά και από απόσταση. Το επάγγελμα όμως παρέμεινε επάγγελμα και οι κανόνες συγγραφής κειμένου ούτε άλλαξαν, ούτε και θ΄αλλάξουν.
Κείμενο: Μάγια Μπιελάγιατς
