Povodom 70-godišnjice od osnivanja NATO-a, Centar za demokratsku tranziciju iz Podgorice objavio je feljton istoričara Bobana Batrićevića na temu “Prostor Crne Gore i NATO (1949.-2019.)“, kao deo projekta “NATO info centar – borba protiv dezinformacija i propagande“. U feljtonu, objavljenom u dva dela, navedene su činjenice koje pokazuju da su NATO i sve bivše jugoslovenske republike imali direktnu saradnju još od osnivanja Alijanse 1949. godine, koja je za samo neke od njih bila prekinuta tokom ratova posle raspada SFRJ.
Batrićević ukazuje da je odluka da se pridruži NATO-u, ostvarena 2017. godine, za Crnu Goru bila hrabar čin i izraz obnovljene nezavisnosti, nasuprot tome što se “o njenoj sudbini od 1918. do 2006. uglavnom rešavalo van njenih granica“.
Crnogorska vlast bila je svesna unutrašnjih i spoljnih nastojanja koji su pokušavali da spreče taj proces, ali je ipak napravila strateški iskorak, pri tom suočavajući se sa agresivnom antinatovskom propagandom povezanom sa podsticanjem unutrašnje političke nestabilnosti, koji na sreću nisu izazvali veće posledice.
Prema Batrićeviću, jedan od ključnih argumenata isticanih protiv crnogorskog pristupanja NATO-u odnosio se na istoriju. Brojne političke stranke, nevladine organizacije, Srpska pravoslavna crkva i mediji u svojim saopštenjima, govorima i argumentacijama pokušavali su da stvore predstavu o “izdaji“ -navodno okretanju leđa viševekovnoj tradiciji dobrih rusko-crnogorskih odnosa i razgradnji “iskonske“ pravoslavne i tradicionalne Crne Gore, uz izraženu emotivnu dimenziju.
U suštini, istorijski narativi protivnika NATO-a i emotivna argumentacija zasnivaju se na bombardovanju SRJ 1999. godine i isticanju istorijskih veza između Crne Gore i Rusije, uz znatan antiamerički i antizapadni diskurs.
Nasuprot tome, istorijske činjenice iznete u prvom delu eseja Batrićevića ukazuju da je slika o navodnim tradicionalnim odnosima bila sasvim drugačija. Tokom većeg dela svoje istorije Jugoslavija je imala bliske odnose sa NATO-om. Vojna pomoć sa Zapada i preorijentacija modela bezbednosti baziranog na bliskim odnosima sa NATO-om bili su garant nezavisnosti zemlje.
NATO je osnovan u aprilu 1949. godine i ubrzo zatim je došlo do uključivanja Jugoslavije u program zajedničke odbrane (MDAP) namenjem saveznicima NATO-a, kao rezultat pregovora sa SAD, a zatim i sa Velikom Britanijom i Francuskom. Titu se žurilo da obnovi oružje JNA koje je poticalo pretežno iz Drugog svetskog rata, jer su strahovali od agresije sovjetskih saveznika koji su zajedno imali mnogo veću vojnu silu.
Primarnim ciljem eventualnog napada Varšavskog Pakta smatrala se Vojvodina zbog njenog značaja kao izvora hrane za čitavu zemlju i blizine glavnog grada, a postojao je interes i za Skopsku i Ljubljanksu vojnu oblast, kao susednih zemljama-članicama NATO-a.
U okviru programa vojne pomoći od 1951. do 1958. godine u Jugoslaviji su sa Zapada pristigli tenkovi, artiljerija, mlazni i klipni avioni, helikopteri, pešadijsko naoružanje, municija i drugi vojni i tehnički materijal, pored raznih aranžmana za dotur hrane, sirovina i kredita. Samo u periodu od 1951. do 1955. godine Jugoslavija je dobila pomoć Zapada više od milijardu američkih dolara.
Godine 1953. Jugoslavija je potpisala ugovor o prijateljstvu i saradnji sa dve balkanske članice NATO-a, Grčkom i Turskom, koji je naredne godine prerastao u vojno-politički odbranbeni savez. Time je FNRJ postala i formalno deo sistema kolektivne bezbednosti Zapada, zato što su članice Balkanskog Pakta međusobno garantovale odbranbenu pomoć u slučaju agresije.
Smanjenjem opasnosti od sovjetske agresije u godinama posle Staljinove smrti, Jugoslavija i NATO su postepeno smanjili vojnu saradnju, zadržavajući bilateralnu civilnu saradnju sa SAD i drugim članicama NATO-a kroz kreditne i investicione aranžmane i otvaranje zapadnog tržišta za jugoslovenske proizvode i usluge.
Istoričar Batrićević ukazuje da se četrdesetak godina kasnije, pre početka sukoba na Kosovu koji je doveo do intervencije NATO-a 1999. godine, kod crnogorske vlade se primećuje otklon od politika Slobodana Miloševića. Crna Gora se protivila vođenju rata na Kosovu i zato nije proglasila ratno stanje i nije sprovela mobiilizaciju. Postalo je jasno da zemlja zauzima novi politički kurs i da ne želi da učestvuje u tuđim ratovima.
Tokom bombardovanja ciljeva koje je držala Vojska Jugolsavije, u Srbiji je poginulo 454 civila i 300 vojnika, dok je u Crnoj Gori broj poginulih bio minimalan, osim što je pri bombardovanju mosta kod Murina poginulo 6 civila.
Prema zvaničnim podacima, Crna Gora, koja je imala oko 600.000 stanovnika, prihvatila je oko 80.000 izbeglica sa Kosova. U istom periodu pripadnici VJ ubili su dvadeset i ranili šest lica otvaranjem paljbe na zbegove.
U tom periodu, zbog pritiska Srbije, Crna Gora se našla na ivici građanskog rata, koji je sprečen zajedničkom deklaracijom svih partija u crnogorskom parlamentu. Ta iskustva su dodatno osnažila opredeljenje za prihvatanje političkih vrednosti koje su dovele do podrške referenduma za nezavisnost 2006. godine i kasnije do pristupanja NATO-u.
