Srđan Puhalo je doktor psiholoških nauka. Njegovo polje interesovanja su istraživanja javnog mnjenja, socijalna i politička psihologija. Njegovo polje interesovanja su istraživanja javnog mnjenja, socijalna i politička psihologija. On je građanski aktivista, kritičar stanja u Bosni i Hercegovini, a osobito u Republici Srpskoj i redovni kolumnista/bloger portala „Frontal.ba“
“Meta.mk” je s Puhalom razgovarala o dezinformacijama i zloupotrebama medija u BiH, a posebice u Republici Srpskoj.
Koje su najčešće medijske manipulacije i dezinformacije u vašoj zemlji? Koji tip „lažnih vijesti“ se najčešće javlja – novinarske greške, izmišljene i lažne činjenice, dezinformacije u svrsi propagande?
Jedno skorije istrazivanje koja uradila NVO „Zašto ne“ pokazuje da kod nas u BiH dominira prenošenje lažnih vijesti, a slijede klikbejt vijesti, lažne vijesti, dezinformacije, pristrasno izvještavanje, teorije zavjere, manipulisanje činjenicama, greške, spin i sl. Što pokazuje da BiH nije imuna od ovakve vrste „novinarstva“. U svakom slučaju dominiraju političke dezinformacije.
Dali se lažnim vijestima i dezinformacijama više koriste strani akteri ili postoji i “domaća proizvodnja”?
Najčešće su to mediji iz BiH, potom slijede mediji sa nepoznatim sjedištem, a tek onda dolaze mediji sa sjedištem izvan BiH. Ono što je teško reći i razlučiti je mjesto proizvodnje lažnih vijesti i dezinformacija tj. u kojoj mjeri je to domaća radinost, a koliko uvozimo iz vana. Sama činjenica da postoje portali bez impresuma i adrese pokazuje da u BiH postoji svijest o važosti dezinformisanja i lažnih vijesti.
Ko najčešće koristi takve dezinformacije? Dali se mediji sami javljaju kao izvor dezinformacija ili oni samo prenose dezinformacije koje dolaze iz drugih izvora – politike, inostranstva? Koji mediji predvode u tom smislu – jesu li to tradicionalni mediji ili možda novi, digitalni mediji i mediji koji objavljuju na internetu?
Interesantno je da u BiH najviše lažnih vijesti je prenio javni servis Republike Srpske (RTRS), a potom Srpska novinska agencija (SRNA) koja je novinska agencija Republike Srpske i na trećem mejstu Alternativna televizija iz Banjaluke. Svi oni su veoma bliski vlastima Republike Srpske i teško se oteti utisku da se to ne radi planski, naročito prije izbora. Naravno i u Federaciji BiH nalazimo takve medije i oni su najčešće anonimni i pod kontrolom neke političke grupacije. Izvori ovih (de)dezinformacija su najčešće komercijalni mediji, a slijede javni servisi. Kao izvori dezinformacija najčešće se pojavlju portali: Sputnik, RTRS, SRNA, Informer, Blic, Kurir, Bljesak. I to je specifično da se lažne vijesti i dezinformacije prvo pojave u nekon anonimnom portalu, a potom ga prenose SRNA i RTRS i daju mu legitimitet i vidljivost.
Imaju li vlasti nekakav plan borbe protiv dezinformacija? Koliko su aktivne na tom polju?
U BiH ima 3 nivoa vlasti i 13 vlada i teško je pohvatati ko šta radi, ali teško je očekivati da će vlast da ustane protiv ove počasti, kada oni obilato koriste te dezinformacije da bi ostali na vlasti. Deklarativno oni se toga gnušaju svega toga, ali ništa ne rade po tom pitanju.
Dali je bilo slučaja sudskih presuda za izazivanje opšte opasnosti, ili za slična kršenja zakona, putem širenja lažnih vijesti ili govora mržnje? Koliko je Vijeće za štampu imalo posla za pretstavkama koje se odnose na takav tip dezinformacija?
Koliko ja znam nije bilo sudskih presuda, ali je bilo nekih prijava ili najave prijava. Dok to dodje do sudova, javnost je vec zaboravila o čemu se radi. Vijeće za štampu radi svoj posao, apeluje, edukuje, ali teško je sputati javni servis ili entitetski informativnu agenciju koji to svjesno rade i spremne su na sve pa i da plate kaznu novcem gradjana.
Dali su i koliko medijska udruženja, udruženja novinara i drugi akteri građanskog društva aktivni u borbi protiv dezinformacija? Koje su ključne aktivnosti koje preduzimaju i koje bi aktivnosti moglu da preduzmu u toj borbi?
Novinarska udruženja govore o tome, edukuju ali je problem što sve ostane na tome. Oni su svjesni da to urušava ugled novinarstva, ali kako kazniti nekoga ko nema impresum i ne potpisuje tekstove ili samo prenosi tudje (de)zinformacije. Ima tu i novinarske solidarnosti i razumijevanja za položaj novinara i prećutno prelaze preko toga.
U kojoj meri mediji izvještavaju o drugim zemljama regije? Koliko se izveštava o situaciji u Sjevernoj Makedoniji i na koji način?
Ja mislim da je BiH jedna od rijetkih država u regionu u kojoj mediji izvještavaju o dešavanjima u zemljama bivše Jugoslavije. Srbi prate šta se dešava u Srbiji i Crnoj Gori, Hrvati u Hrvatskoj, a Bošnjaci prate sve jer su veoma osjetilji na pisanja susjeda o BiH. Makedonija je bila u žiži u vrijeme nemira i tokom promjene vlasti, a sve to u kontekstu obračuna Rusije i Amerike na Balkanu.
Dali se Sjeverna Makedonija i razvoj situacije u njoj, naročito pitanje ugovora o imenu, unutrašnjih međuetnički odnosa, koriste za dezinformacije na lokalnoj političkoj sceni ili u nekoj široj, regionalnoj i europskoj slici?
Naravno, pred poslednje izbore 2018. godine spominjali su se neki obavještajni centri u Skoplju koji rade protiv aktuelne vlasti u Republici Srpskoj, a često se spominjao i makedonski scenario ali nikada nam nije bilo razjašnjeno kako on izgleda. Takođe, Makedonije je predstavljana kao krah demokratije i nepoštivanje volje naroda kada se radilo o referendumu o nazivu Sjeverna Makedonija.
