Лицата со попреченост постојано се среќаваат со стереотипи, митови и стигма во општеството, што пак претставува бариера за остварување на нивните човекови права. Бариерите со кои тие се соочуваат неретко започнуваат со ставовите и претпоставките на лицата без попреченост, кои пак најчесто се поттикнати поради дезинформации, предрасуди, недоразбирања и недоволно познавање на тоа како е да се живее со хендикеп.
Во новата епизода на „ЗОШТО (НЕ) Е ТАКА?“ коментираме некои од најпраспространетите митови и дезинформации поврзани со попреченостите и лицата со попреченост.
Митовите ги коментираат Беира Салифоска, дипломиран специјален едукатор и рехабилитатор и лице со оштетен вид, Елена Кочовска од Движењето против хендикеп „Полио плус“ и Томица Стојановски, претседател на Националниот сојуз на глуви и наглуви лица на Република Северна Македонија.
- Лицата со оштетен вид имаат подобро развиен слух.
Не е така. Лицата со оштетен вид, со самото користење на слухот многу подобро го изоструваат ова од останатите сетила, заради тоа што недостатокот од сетилото за вид го компензираат со сетилото за слух.
Но, губењето на некое сетило не значи секогаш развивање на друго сетило. Дали ќе развиеме одредени сетила или не, зависи од тоа колку самите ќе вложиме во развивање и тренирање на тоа сетило.
- Сите лица со пречки во слухот можат да читаат од усни.
Не е така. Лицата со оштетеност во слухот можеби и можат да читаат од усни, но многу им помагаат толкувачите. Според некои податоци, меѓу наглувите – 60 отсто не можат да читаат, а 40 отсто разбираат и читаат од усни. Со глувите е потешко.
- Слепите лица не гледаат воопшто ништо.
Не е така. Дел од слепите имаат некаква перцепција за светлина, но да, има и слепи кои навистина не гледаат ништо.
- Сите лица корисници на количка се болни и во постојана болка.
Не е така. Најголем дел од лицата коишто користат колички не се ниту болни ниту во постојана болка. Количките се само алатки за да лицата бидат што е можно помобилни и повеќе подвижни во животот и да бидат понезависни. Исто како и бебињата. Дали бебињата кои се во количка се болни? Не – количките само служат како превозно средство од точка А до точка Б.
- Слепите лица не сонуваат.
Не е така. Има слепи лица што сонуваат, но разликата е во тоа што ако слепото лице ослепело пред да наполни 3 години, перцепцијата на сонување е многу поразлична од оние што ослепеле покасно во животот. Кога сонуваат слепите лица, можеби не е таа иста слика како кога сонуваат и видните лица. Едноставно, тоа што го сонуваат се како силуети.
Сонот не зависи од тоа дали ви се склопени очите или не. Колку имате фантазија, колку сакате да одите на други светови, да видите нов хоризонт – сето тоа зависи од нашиот ум, а тоа пак бара повеќе апсорбирање на нови податоци и информации. Патувањето на Марс е убаво и без летало.
- Глувите и наглуви лица не можат да возат автомобил.
Не е така. Глувите и наглувите лица можат да возат автомобил. За разлика од слушните, глувите и наглувите лица имаат проблем со сирената. Доколку некој свирне, тие не можат да реагираат, односно звукот не допира до нив, но тие цело време ја следат ситуацијата преку ретровизорите, односно огледалата. Наместо сирената, сигнал за овие лица се трепкачите и светлата.
Глувите лица во Северна Македонија, согласно закон, имаат право да полагаат за возачка дозвола од Б категорија, но немаат право да полагаат за возачка дозвола за категорија Ц- за камиони и поголеми возила. Од друга страна, ова не е случај во поразвиените европски и светски земји – таму глуви лица возат камиони, па дури и професионално работат како шофери во компании.
- Лицата со попреченост се зависни од другите и секогаш имаат потреба од помош.
Делумно е така. Многу често лицата со попреченост имаат потреба од помош, но сепак тоа зависи од самата индивидуа и попреченоста. На пример, лице кое е со длабока интелектуална попреченост, може да има постојана потреба од помош. Лице што е слепо, пак, зависи колку е функционално. Можеби нема да има потреба од постојана помош, но за одредени работи секако би му требала помош.
Всушност, секое лице е зависно од друго лице. Сите ние бараме помош од нашите пријатели, другари. Кога ни е тешко и кога паѓаме во некоја љубовна болка, им ѕвониме на нашите другарка или другар и им се жалиме, им бараме помош – „Што да направиме, да му пишеме порака или пак да му се јавиме?“.
Како сите лица, така и лицата со попреченост имаат потреба од пријатели и семејство. Меѓутоа, поддршката што ним им треба понекогаш е во малку поинаква форма. А тоа е често изразено преку личните асистенти, што не претставува сервис, туку право. Затоа лицата со хендикеп бараат државата да им обезбеди право на користење на персонален асистент – асистент кој само ќе им помогне полесно да ги надминат физичките бариери и ќе им помогне да стигнат од точка А до точка Б, исто како и количката.
- Лесно е да научиш да читаш Брајово писмо.
Делумно е така. Ова најмногу зависи од самата индивидуа. Зависи од тактилната перцепција на самото дете, колку му е развиена перцепцијата за допир и многу зависи кој ќе те учи Брајово писмо.
- Знаковниот јазик е универзален за цел свет. Знаковниот јазик на македонски е ист со знаковниот јазик на англиски.
Не е така. Македонскиот знаковен јазик се употребува за ова подрачје, во нашата држава. Во целиот свет постои интернационален знаковен јазик кој има поедноставни знаци. Тоа, всушност, е глобален јазик – слично како што е англискиот во говорниот јазик.
- Симболот со инвалидска количка се однесува на сите попречености. Така, на пример, на паркинг со ваков симбол можат да паркираат сите лица со каква било физичка попреченост.
Делумно е така. Заедницата на лицата со хендикеп не е хомогена, односно е многу хетерогена. Се состои од голем број на лица кои имаат различна состојба на попреченост – тука спаѓаат лицата со физички хендикеп, со сензорен хендикеп – слепи и глуви, лицата со интелектуален и лицата со психо-социјален хендикеп, како и сите комбинации што може да ги има.
За да може да ги препознае заедницата без хендикеп, избрано е дека количката ќе претставува меѓународен симбол за целата заедница со хендикеп.
Паркинзите за овие лица во нашата држава се релативно со мал број на места – едно до две. Инаку, и глувите лица се паркираат на тие места бидејќи симболот е инвалидска количка. Но, глувите лица преферираат на нивните возила да го поставуваат нивниот симбол, а тоа е прецртано уво.
- Не е во ред луѓето без физичка попреченост да паркираат на паркинг наменет за лица со попреченост, макар и на две минути.
Така е. Сè додека не се научиме да си ги почитуваме стандардите и договорите, не е во ред и ќе се смета за прекршок доколку лицата без хендикеп се паркираат на места наменети за лицата со попреченост.
Не 2 минути, дури само и да застанат и да се тргнат од ваков паркинг, се смета за дискриминација и вознемирување.
Воопшто не е коректно да не се почитуваат правилата за кои заеднички сме се договориле со ратификувањето на Конвенцијата за правата на лицата со хендикеп.
- Лицата со оштетен вид не можат да користат технологии, апликации, социјални мрежи, видео игри.
Не е така. Лицата со оштетен вид тотално можат да користат технологија, со говорна програма. Можат да користат и апликации, социјални мрежи, како и видео игри прилагодени на лица со оштетен вид, односно аудио-видео игри.
Постои говорна програма, односно аудиочитач „Кико“ на македонски јазик – сè што ќе допрете на самиот екран ќе се претвори во звук. Со него може да користите социјални мрежи, секаков вид апликации, да пишувате пораки, дури има и дел каде сликите се објаснети. Има дел каде се објаснува дека на сликата има природа, двајца луѓе или можеби луѓе во костим. Може да се користи слободно говорниот програм и истиот е од голема помош.
- Слушните апарати помагаат целосно да се врати слухот.
Не е така. Тие што се потполно глуви, слушни апарати не користат, додека пак на наглувите лица кои имаат оштетување во слухот, преку слушниот апарат можат да им станат појасни гласовите и тоа доколку лицето коешто говори од другата страна е поблиску. Доколку е подалеку, веќе се појавува мешање на гласовите и не се толку јасни гласовите кои доаѓаат преку слушниот апарат.
Тие што се наглуви лица се во блага предност пред потполно глувите лица бидејќи до нив можат да допрат одредени гласови, додека глувите доживотно тоа не можат да го почувствуваат.
- Никогаш не треба да ги прашуваме луѓето за нивната попреченост, непријатно е.
Не е така. Зависи многу од самата личност дали ја прифатило попреченоста или не. Повеќето се согласни дека слободно може да се прашува што било за самата попреченост. Така и повеќе луѓето ќе се запознаат меѓу себе – лицата без попреченост ќе дознаат повеќе за попреченоста и така ќе можат повеќе да им помогнат на лицата со попреченост.
Состојбата на хендикеп е дел од човековата разноликост. И сè додека не прифатиме дека состојбата на хендикеп е само уште една убава карактеристика која ја носи хомосапиенсот, сè дотогаш ќе имаме предрасуди едни спрема други.
- Глувите и наглуви лица не можат да свират музички инструменти или да танцуваат.
Делумно е така. Наглувите лица можат да танцуваат. До глувите лица музиката не допира, звукот не допира, но тие го чувствуваат ритамот и копираат – ги следат чекорите од другите лица и така можат да танцуваат. Грешки се прават.
Можеби не можат да бидат професионални, но доколку поединци доколку сакаат да научат, во рамки на Националниот сојуз на глуви и наглуви постои Здружението ТРАДИЦИЈА ФОЛКЛОР каде се учат и вежбаат чекорите. Глувите лица преку тие вежби ги паметат чекорите и потоа можат да ги изведат на сцена. Ритамот го чувствуваат преку подот – од таму вибрациите доаѓаат до нив.
Што можам да направам јас лично за да помогнам да се отстранат бариерите со кои се соочуваат лицата со попреченост?
Кога зборуваме, да зборуваме за сите, да не зборуваме само за нас. Тоа што можеме да го направиме е да ја промениме нашата свест и да прифатиме дека лицата со хендикеп се само уште една разноликост во човештвото и дека тоа не е ниту болест, ниту се пренесува преку крв.
Можеме да даваме крв кога и каде сакаме, без разлика на состојбата на хендикеп. Може да се вљубувате во нас, но и ние да се вљубуваме во вас и тоа да не претставува бариера за убав живот и убава земја каде сите ние ќе почнеме да живееме едни со други, а не едни покрај други префрлајќи си разни погледи и зборови.
Во однос на бариерите со кои се соочуваат глувите и наглувите лица, во Националниот сојуз на глуви и наглуви се спроведуваат обуки за изучување на знаковниот јазик. Тоа е нивниот мајчин јазик кој постојано го користат. Доколку слушните лица доаѓаат во поголем број на тие обуки, ќе се надмине овој проблем и ќе постои беспрекорно разбирање и комуникација.
Како да нè именувате?
Можеби сè додека ние – заедницата со хендикеп – не одредиме термин со кој ќе нè именувате, можеби е добро да нè прашате како ние сакаме. Меѓутоа, термините како „атипичен“, „посебен, посебна“, „специјален“ – потрудете се воопшто да не ги користите!
„Лице со попреченост“, „лице со хендикеп“, „лице со инвалидност“ – ова се можеби коректните термини кои во моментов би требало да бидат користени од страна на сите чинители и од страна на медиумите.
Различниот пристап, односно терминолошкиот апарат најчесто е одраз на интересите на заедницата без хендикеп. Заедницата со хендикеп е поле кое всушност е предмет на политика и пари, па оттука и различните именувања кои вие сакате да ни ги наметнете за да си ја најдете вашата улога.
За почеток – лице со хендикеп, лице со попреченост, лице со инвалидност – тоа ќе биде првата лекција на која ќе треба да се посветите. Без „атипични“, без „ненормални“, без „специјални“ и без жолти ленти за со тоа да нè обележите дека ние сме различни од вас.
