Една судска сала во Основниот суд Тетово е опремена само со една кабина и има минимум технички услови за симултан превод за време на судските рочишта. Останатите сали ја немаат потребната опрема, со која може на вистински и професионален начин да се примени новиот Закон за употреба на јазиците, кој предвидува широка употреба на албанскиот јазик во сите судски постапки и процеси, пишува „Вистиномер“ во својата анализа.
Текстот подолу го пренесуваме во целост:
Судијката Верка Костовска која воедно е и портпарол на Основниот суд Тетово, за „Вистиномер“ изјави дека тетовскиот суд не е во можност да ги спроведе сите законски одредби кои се предвидени во самиот Закон.
Од една страна, се појавуваат процесни пречки поради неусогласување на законските одредби од одредена конкретна материја со новиот Закон за употреба на јазиците, а од друга страна немаме техничка можност за симултан превод, иако Законот тоа го бара. Таа додаде дека и програмата АКМИС не е прилагодена на новиот Закон.
Странките во постапките имаат право да го зборуваат својот мајчин јазик, тоа право им е дадено со Законот. Но, тоа изискува симултан превод, а во овој момент навистина не сме во можност технички да го спроведеме, и тоа не само нашиот суд, туку и сите други судови. А Законот го дава ова право во сите инстанци во текот на постапката и за сите видови на постапки.
Одредбите од кривичната и од граѓанската постапка сè уште се прилагодени на претходните закони за употреба на јазиците, сега имаме нов Закон кој дава директна употреба без разлика која е странката во постапката, а за тоа пак ќе повторам потребен е симултан превод. Тешко е да се обезбедат услови, затоа што во секој дел од судот мора да бидат обезбедени технички услови и можности за да се врши тој симултан превод со толкувачи кои навистина треба да бидат добро оспособени за стручните изрази, за симултаниот превод да тече како што треба. Знаеме дека некои судски рочишта траат и со часови, а од друга страна треба да се води и записник. Во овој момент мислам дека и програмата АКМИС којашто ја користат сите судови не е прилагодена на овој Закон, ни изјави судијката Костовска.
Таа додава дека и покрај горенаведените недостатоци, како институција се трудат во рамки на можностите и некако успеваат на странките да им овозможиме да го користат нивниот мајчин јазик додека течат рочишатата.
Преведувачите кои во моментот ги имаме во Судот успеваат некако да стигнат. Треба да се врши преведување во текот на самата постапка, на сите докази кои се изведуваат, на сите искази на странките, а и на сите одлуки кои ги носи Судот, а се поврзани со таа постапка. Колку што ни дозволуваат техничките можности се прилагодуваме да го примениме Законот за јазици.
По систематизацијата знам дека има предвидено поголем број на преведувачи кои треба да бидат примени на работа во Основен суд Тетово, но во овој момент имаме седум кои работаат како преведувачи. Се трудиме да им овозможиме на клинетите да го употребат својот јазик, да добијат превод на сè што треба. И за внатрешна употреба на Законот за јазици се прилагодуваме во зависност од техничката можност и кадарот, вели судијката Костовска.
Бујар Абдиу е еден од седумте преведувачи во Основниот суд Тетово. Тој се надева дека ќе се зголеми бројот на кадарот и нивната работа ќе се олесни.
Имам десет години искуство како преведувач. Ангажирани сме малку повеќе бидејќи моментално сме седум преведувачи, а има повеќе судии. Со систематизацијата се предвидени повеќе преведувачи. Над 50 отсто од странките бараат превод.
Порано имаше повеќе преведувачи, но дел од нив си заминаа. Можеби ќе се примаат нови за да ни се олесни работата, вели Абдиу.
Венецијанската комисија уште пред повеќе од две години ( октомври 2019) препорача преиспитување на Законот за јазици поради одредени недостатоци, истакнувајќи дека во одредени области Законот оди премногу далеку, наметнувајќи нереални правни обврски на јавните институции, како што е употреба на албанскиот јазик во судските постапки.
Неуспехот да се обезбеди превод и толкување што се бара со Закон во текот на постапката претставува основа за враќање на судската одлука (член 9 (5)). Под сегашни околности, доколку се применува целосно Законот, тој значително ќе го забави функционирањето на целиот судски систем, со што ќе се доведе во опасност сериозно нарушување на правото на фер судење загарантирано со Европската конвенција за човекови права, се вели во заклучокот број 100, посочија од Венецијанксата комисија.
Во врска препораките на Венецијанската комисија, Бујар Османи, кој во тоа време беше вицепремиер за евроинтеграции, кажа дека ќе се почитуваат истите, но истовремено напомена дека Законот за јазици нема да се менува.
Можеби има различни интерпретации за начинот како ќе се имплементираат тие препораки. Венецијанската комисија вели не смее двојазичноста поради недостиг на капацитети да предизвикува одредени проблеми во судството. Затоа нашиот пристап ќе биде преку добри акциони планови да создаваме капацитети со цел двојазичноста полесно да се имплементира и да не предизвикува никакви проблеми во судството. Бидејќи, како што реков, колку што е важно правото за јазик, толку е важна и правната држава, одговори Османи на новинарско прашање во 10 декември 2019 година.
Од Владата за „Вистиномер“ одговорија дека по добиените препораки на Венецијанската комисија за преиспитување на Законот за јазици и напуштање на одредбите за двојазичност во судските постапки, ја разгледале можноста за промена на одредбите и утврдиле дека истите не можат да бидат прифатени, бидејќи тоа е веќе регулирано со Законот за Кривична постапка и Законот за парнична постапка.
Судиите постапуваат согласно членот 9 од Законот за кривична постапка, односно судијата му овозможува на обвинетиот, останатите странки во постапката да го користат со јазикот кој што тие го зборуваат. Понатаму, во членот 9 утврдено е кои судски постапки можат да се водат на двата јазика (македонски и албански), какви се правата на судиите, странките, обвинителите или на кој било друг учесник во постапките по однос на јазичното прашање. Пресудите, решенијата, но исто така и другите акти што произлегуваат од постапките наведени во овој член се на двата јазика доколку некој од учесниците зборува на друг јазик различен од македонскиот, соопштија за „Вистиномер“ од Владата.
Инаку, во последниот Извештај на Европската комисија е нотирано дека препораките на Венецијанската комисија за преиспитување на одредбите од Законот за употреба на јазиците поврзани со двојазичноста во судските постапки сè уште не се спроведени.
Од Основниот суд Тетово се надеваат дека ќе се создадат сите неопходни технички услови за целосна примена на Законот за јазици. Кога тоа ќе биде не зависи само од судовите, туку и од финансиите кои треба да ги одвои државата, пред сè за техничката опременост на судовите, додаваат оттаму.
