Ky artikull është shkruar nga Meta. mk si pjesë e Qendrës Anti-Dezinformative të Ballkanit Perëndimor. Një version i redaktuar është ribotuar këtu nën një marrëveshje për ndarjen e përmbajtjes midis Global Voices dhe Fondacionit Metamorphosis.
Maqedonisë së Veriut iu deshën vetëm disa vite për të ndryshuar në mënyrë dramatike marrëdhëniet dypalëshe me Kinën. Në vitin 1999, ishte i vetmi vend evropian që njihte Tajvanin si shtet të pavarur, përveç Vatikanit. Në atë periudhë kohore, Pekini ndërpreu marrëdhëniet diplomatike me Shkupin. Në vitin 2001, autoritetet shtetërore maqedonase vendosën të tërheqin njohjen e Tajvanit dhe të rivendosin marrëdhëniet diplomatike me Kinën. Në më pak se 15 vjet, politikanët maqedonas ndryshuan në mënyrë dramatike kursin: nga njohja e Tajvanit në 1999 në marrjen e një kredie nga Exim Bank e Kinës në 2013 për të financuar iniciativat e mëdha të ndërtimit.
Një epokë e re e marrëdhënieve me Kinën
Kina hyri në Maqedoninë e Veriut gjatë mandatit të kryeministrit Nikola Gruevski i cili ishte në pushtet nga 2006-2017. Gruevski dhe partia e tij politike populiste e krahut të djathtë, VMRO-DPMNE, u përballën me një bllokim politik për shkak të një mosmarrëveshjeje për emrin me Greqinë, kështu që aplikimet e Maqedonisë së Veriut për anëtarësim në NATO dhe BE u ndaluan në këtë kohë. Kjo ishte një mundësi ideale për Kinën për ta tërhequr këtë shtet ballkanik në sferën e saj të ndikimit.
Në tetor të vitit 2013, parlamenti i Maqedonisë vendosi të mbështesë propozimin e administratës së Gruevskit për të marrë një kredi nga banka kineze Exim për të ndërtuar autostrada në Maqedoninë e Veriut – Kërçovë-Ohër dhe Miladinovci-Shtip. Në të njëjtën kohë, qeveria maqedonase zgjodhi si kontraktues kryesor kompaninë shtetërore kineze të ndërtimit Sinohydro, e cila filloi zbatimin e këtyre projekteve në fillim të vitit 2014.
Gjatë nëntë viteve të ardhshme, Sinohydro konkurroi me sukses me kompanitë ndërtimore vendase dhe të huaja në zbatimin e dy projekteve të tjera kapitale të infrastrukturës në Maqedoninë e Veriut, të dyja të financuara me kredi nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH). Në vitin 2019 fitoi procedurat e tenderit ndërkombëtar për ndërtimin e fazës së dytë të autostradës Shtip-Koçan, si dhe një pjesë të autostradës së re të shpejtë Gradsko-Prilep në Korridorin Pan-Evropian 10D. Ndërtimi filloi më 9 qershor 2021.
Megjithatë, ndërtimi i autostradës Kërçovë-Ohër, e cila ka filluar nëntë vite më parë, ende nuk ka përfunduar. Në vitin 2017, Prokuroria Publike Speciale ngriti një aktakuzë në rastin e koduar “Trajektorja”, duke akuzuar zyrtarë të lartë të qeverisë, përfshirë kryeministrin e atëhershëm Gruevski dhe ministrin e Transportit dhe Lidhjeve, Mile Janakieski, për manipulim të procedurës së prokurimit publik, korrupsion dhe shpërdorim detyre. Provat përfshinin 315 përgjime dhe mesazhe të shumta SMS, si dhe regjistrime famëkeqe të politikanëve duke iu referuar partnerëve të tyre kinezë duke përdorur sharje raciste.
Gjykata caktoi seancën e parë në gjykim më 6 dhjetor 2017. Megjithatë, gjykimi për rastin “Trajektoria” u rifillua pasi Këshilli Gjyqësor shkarkoi gjyqtarin Goran Boshevski për shkak të korrupsionit të lartë në qershor 2020. Dy vite e gjysmë më vonë, ky gjykim ende nuk ka përfunduar.
Ndikimi kinez në sektorin hekurudhor
Kina ka arritur të hyjë edhe në sektorin hekurudhor të Maqedonisë së Veriut. Ish-ministri i Transportit dhe Lidhjeve Mile Janakieski, së bashku me ish-ministrin e Financave, Zoran Stavreski, më 24 qershor 2014 kanë nënshkruar marrëveshjen me kompaninë kineze CSR për blerjen e katër trenave me naftë me shumë njësi dhe dy elektrikë me shumë njësi, trena për transportin e udhëtarëve. Trenat kinezë mbërritën në Maqedoninë e Veriut në shkurt 2017.
Drejtori i atëhershëm i operatorit shtetëror hekurudhor, Nikolla Kostov, deklaroi se rreth 60 për qind e flotës për transport të udhëtarëve të Hekurudhave të Maqedonisë do të zëvendësohen me trena kinezë. Sot, kjo kompani quhet “Hekurudhat e Republikës së Maqedonisë së Veriut (RNM) – Transport” dhe ka katër lokomotiva elektrike shtesë kineze që përdoren për transportin hekurudhor të mallrave. Në janar 2017, u nënshkrua një marrëveshje me kompaninë kineze Zhuzhou CRRC dhe në fund të vitit 2020, RNM Railways-Transport vuri në përdorim katër lokomotivat elektrike. Që atëherë, ajo është ankuar për çështje të mirëmbajtjes – një problem që është zvarritur që nga viti 2019.
Ekipi kinez i shërbimit duke riparuar një tren në Maqedoninë e Veriut në vitin 2019. Foto nga Meta.mk, e përdorur me leje.
Në të njëjtën kohë, dokumentet zyrtare të Hekurudhave – Transport tregojnë se në periudhën 2019-2021 një kompani e quajtur PEARL CA u bë klienti më i madh i kompanisë shtetërore maqedonase në segmentin e transportit të mallrave. PEARL CA është në pronësi të mega-konglomeratit shtetëror kinez COSCO, i cili e ka rritur praninë në transportin hekurudhor të mallrave të Maqedonisë së Veriut.
Rrjeti 5G në Maqedoninë e Veriut pa ndikim kinez
Gjatë viteve 2010, prokurimi i rrjeteve 3G dhe 4G në Maqedoninë e Veriut u krye nga operatorët maqedonas të telekomunikacionit nga kompanitë teknologjike kineze Huawei dhe ZTE. Megjithatë, më 23 tetor 2020, ish-kryeministri Zoran Zaev dhe nënsekretari për rritje ekonomike dhe mjedis në Departamentin e Shtetit të SHBA-së, Keith Krach, nënshkruan Memorandumin e Mirëkuptimit për Sigurinë 5G, ku Maqedonia e Veriut ra dakord të harmonizojë politikat e saj kombëtare rreth zhvillimit të komunikimeve elektronike me interesat e BE-së dhe SHBA-së.
Maqedonia e Veriut, si anëtare e NATO-s dhe nënshkruese e Programit të Rrjetit të pastër të iniciuar nga SHBA, vendosi të përjashtojë kompanitë teknologjike kineze nga zhvillimi i rrjetit kombëtar 5G për të adresuar “kërcënimin afatgjatë ndaj privatësisë së të dhënave, sigurisë dhe të drejtave të njeriut dhe bashkëpunimi parimor i paraqitur për botën e lirë nga aktorë keqdashës autoritarë.” Memorandumi i nënshkruar me SHBA-në i shtyu ata të ndryshojnë Ligjin për Komunikimet Elektronike (LEC) në prill 2021. Agjencia e Komunikimeve Elektronike (ECA) e Maqedonisë së Veriut i miratoi këto rregullore në vjeshtën e vitit 2021 dhe ato hynë në fuqi menjëherë. Si Telekomi i Maqedonisë ashtu edhe A1 Maqedonia, si operatorë telekomunikacioni në Maqedoninë e Veriut, kërkuan propozime për zhvillimin e infrastrukturës së rrjetit 5G në të gjithë Maqedoninë e Veriut. Fitues ishte kompania suedeze, Ericsson.
Kina është “këtu për të qëndruar”
Në fund të dhjetorit 2022, Ana Krstinovska nga think-tank ESTIMA prezantoi kërkimin “Të kuptojmë mjetet, narrativat dhe ndikimet e ‘fuqisë së butë’ kineze në Maqedoninë e Veriut”. Ajo theksoi se sipas Global Soft Power Index, në vitin 2022, Kina mbante vendin e katërt globalisht në renditjen e përgjithshme, pas SHBA-së, Britanisë së Madhe dhe Gjermanisë.
Kërkimi i vitit 2022 mbi praninë dhe portretizimin e Kinës në media, i mbështetur nga fondacioni gjerman Konrad Adenauer Stiftung, tregoi se ndikimi kinez në vend është mjaft i fortë, ndërsa Maqedonia e Veriut renditet në vendin e tretë nga 17 vendet e Evropës Lindore dhe Qendrore.
Foto nga faqja e parë e punimit kërkimor Kuptimi i mjeteve, narrativave dhe ndikimit të “fuqisë së butë” të Kinës në Maqedoninë e Veriut, nga ESTIMA dhe KAS. Përdorim i drejtë.
Kërkimi i ESTIMA tregoi, për shembull, se numri i librave të përkthyer nga kinezishtja në gjuhën maqedonase është rritur në mënyrë dramatike vitet e fundit. Nga viti 1978 e deri më tani, gjithsej 90 tituj kinezë janë botuar në Maqedoninë e Veriut dhe 50 prej tyre janë botuar që nga viti 2018. Gjysma e librave të përkthyer janë, në fakt, libra për fëmijë.
Kërkimi i ESTIMA shqyrtoi aktivitetet e Institutit Konfuci në Shkup dhe ofertën e bursave kineze, trajnimeve, projekteve kërkimore dhe aktiviteteve të tjera të zbatuara midis Kinës dhe Maqedonisë së Veriut, të etiketuara në raport nën kategorinë “ndërtimi i marrëdhënieve”. Krstinovska vuri në dukje: “Në vitet e fundit, Kina u bë më aktive në zbatimin e projekteve të përbashkëta kërkimore deri në pikën që sot Maqedonia e Veriut ka më shumë projekte bilaterale me Kinën sesa me çdo vend tjetër në botë (gjithsej 40 në 5 vitet e fundit).
Një tjetër shenjë e ndikimit të Kinës në Maqedoninë e Veriut, e bërë nga Indeksi i Kinës me bazë në Taipei, tregon se politika e brendshme dhe ekonomia janë hapësirat kryesore që Pekini ka penetruar.
Foto nga Bukuria sekrete: ndikimi i fshehur i Kinës në Evropën Juglindore, një dokument politikash nga Fondacioni Friedrich Naumann për Lirinë. Përdorim i drejtë.
Dokumenti i fundit i politikave, i botuar në dhjetor 2022 nga Fondacioni Friedrich Naumann për Lirinë (FNF), në bashkëpunim me Forumin e Sigurisë së Sofjes, shqyrton ndikimin e Kinës në tetë vende ose territore të Evropës Juglindore, përfshirë Maqedoninë e Veriut.
Seksioni i raportit për Maqedoninë e Veriut tregon se deri në fund të vitit 2021, vëllimi i investimeve kineze në Maqedoninë e Veriut arriti në 130.37 milionë euro, ose vetëm 2 për qind e totalit të stokut të Investimeve të Huaja Direkte (IHD) në vend. Sipas dokumentit të politikave, ky rezultat lidhet me faktorë objektivë, siç është tregu i vogël maqedonas, por edhe me prioritetet e investitorëve kinezë, të cilët zakonisht janë në kërkim të projekteve me intensitet kapital dhe janë të shtyrë kryesisht nga dëshira për të blerë kompani në industri strategjike, startup me potencial të lartë rritjeje, marka konkurruese dhe teknologji të reja.
Dokumenti i politikave të FNF-së argumenton se pavarësisht përfitimeve të kufizuara deri më tani, qytetarët maqedonas vazhdojnë të kenë një opinion të favorshëm për Kinën, jo për shkak të “ndikimit material të bashkëpunimit, por për shkak të ndjenjës së mundësisë që Kina frymëzon”.
Dokumenti i politikave të FNF arriti në përfundimin se “fuqia e butë” e Kinës ushtrohet në dy dimensione kryesore. E para është në kategorinë “menaxhimi i lajmeve”, pasi disa media të shkruara dhe online maqedonase publikojnë rubrika dhe artikuj të ambasadorit kinez në vend. Dimensioni i dytë i “fuqisë së butë” është kategoria “dërgimi i mesazheve strategjike”, me Kinën që vepron në kuadrin e bashkëpunimit kulturor të qyteteve të binjakëzuara, ose nëpërmjet aktiviteteve nga Instituti Konfuci, i cili është i integruar në Universitetin shtetëror Shën Kirili dhe Metodi në Shkup. Kjo përfshin përkthimin dhe botimin e librave, publikimin e programeve televizive të sponsorizuara nga Kina si “Ni Hao”, që transmetohet në Telma TV, si dhe promovimin e marrëdhënieve me publikun për kompanitë kineze, kryesisht Huawei.
