На Северна Македонија ѝ останува само еден месец да ги заврши дел од реформите утврдени во Реформската агенда, чиј рок истекува во јуни. Меѓутоа, овој период се смета за краток, со оглед на големиот број на обврски што треба да се исполнат. Од спроведувањето на овие реформи зависи обезбедувањето на дел од парите, односно 70 милиони евра од вкупно 750 милиони евра финансиска помош од Европската Унија. Порталб.мк ги сумираше 16-те главни реформи што Северна Македонија мора да ги спроведе во овој ограничен временски период, за да не ризикува губење на финансиската поддршка и да продолжи со напредокот на патот кон европската интеграција.
Целосното транспонирање на пакетот за интеграција на електричната енергија и
продолжувањето на неговата имплементација во согласност со барањата на Енергетската заедница, како и постепеното намалување на јавната интервенција во одредувањето на цените за снабдување со електрична енергија во согласност со член 5 од Директивата 2019/944 за заедничките правила за внатрешниот пазар на електрична енергија: Намалување на интервенцијата во одредување на цената на 70%, се дел од реформите што треба да се спроведат до јуни.
Овие две обврски се моментално во фаза на имплементација.
Во продолжение ги наведовме сите други реформи, и покрај овие две, има и уште 11
други.
• Донесување и спроведување законодавна рамка за кибербезбедност која е целосно
усогласена со политиката на ЕУ за кибербезбедност и правото на ЕУ за кибербезбедност, т.е. Законот за безбедност на мрежи и информациски системи и ажурираната стратегија за кибербезбедност.
• Усвојување и спроведување на законската рамка за сајбер безбедност што е целосно во согласност со политиката на ЕУ за сајбер безбедност и законот на ЕУ за сајбер безбедност, така наречениот Закон за безбедност на мрежите и информациските системи и ажурираната стратегија за сајбер безбедност.
• Усвојување на новиот Закон за електронски комуникации, хармонизација на националното законодавство во согласност со законите на ЕУ и Законот за гигабитна инфраструктура, по неговото стапување во сила во ЕУ.
• Усогласеност со Регулативата на ЕУ за дигитален идентитет и Регулативата eIDAS2 преку донесување на ажуриран Закон за електронски документи, електронска идентификација и доверливи услуги, вклучително и усогласеност со новата Регулатива на ЕУ за дигитален идентитет со која се ревидира Регулативата eIDAS.
• Донесување законска регулатива за овозможување на архивирање на електронски
документи.
• Врз основа на претходното мапирање на 377 тарифи и препораките од релевантниот
проект за техничка помош финансиран од ЕУ, оптимизирани се 28 такви тарифи.
• Олеснување на пристапот до кредити за малите и средните претпријатија преку измени на релевантното законодавство за да се овозможи користење на нематеријални средства како колатерал при кредитирањето на малите и средните претпријатија.
• Создавање јавно достапен регистар на претпријатијата во државна сопственост и комерцијални друштва со државно учество.
• Усвојување на планот за реструктуирање на државниот железнички оператор и управителот на железничката инфраструктура до јануари 2025 година.
• Усвојување на измените на законите што ги регулираат платите на судиите и
обвинителите, како и судската и обвинителската служба.
• Измени на Изборниот законик во согласност со набљудувањата на ОДИХР за изборите во 2024 година.
Некои од горенаведените обврски, некои се исто така во фаза на спроведување, како
што е Законот за електронските комуникации и Законот за платите на обвинителите,
Донесување тригодишен План за реновирање на зградите на централната влада. Во
меѓувреме, три реформи што беа предвидени за овој период веќе се спроведени, а тие се:
• Новиот Закон за Судскиот совет е усвоен во согласност со „Мисијата за проценка“ за функционирањето на Судскиот совет од 23 септември и мислењето на Венецијанската комисија.
• Сите отворени работни места во Агенцијата за управување со конфискуван имот се пополнети.
• Бројот на инспекции е целосно исполнет, имајќи ги предвид инспекциите по трагедијата во Кочани.
Во врска со овие реформи, Владата или одговорните институции треба да го
документираат секој напредок за исполнување на условите и да обезбедат точни извештаи за да го оправдаат бараниот износ на средствата. Изворите за проверка на спроведувањето на овие реформи ќе бидат документите изготвени од надлежните институции, извештаите доставени до Владата и официјалните објави (на пр., во Службен весник).
Потсетуваме дека од Министерството за европски прашања соопштија дека развиваат една онлајн платформа, која ќе обезбеди целосна транспарентност во спроведувањето на Реформската агенда. Оваа платформа на граѓаните и заинтересираните страни треба да им овозможи директен пристап до информации за реформите, датумите на извршување и релевантните проекти. Но, поминаа шест месеци од изјавата на министерот Муртезани, а оваа платформа сè уште не е готова.
Инаку, Реформската агенда на Северна Македонија е поделена на два главни дела.
Првиот дел ги дефинира целите и кохерентноста на Реформската агенда, додека пак
вториот дел ги опишува областите на сличните политики и реформи. Опфаќа 136
активности организирани во пет приоритетни области:
1. Област на политиката 1: Владеење/Реформа на јавната администрација и
управување со јавните финансии.
2. Област на политиката 2: Енергетска/дигитална транзиција. Ова ги вклучува
подобластите: пазарни реформи, декарбонизација, обновливи извори на енергија,
усвојување на системот за тргување со емисии, енергетска ефикасност и
загадување на воздухот, сајбер безбедност, дигитализација.
3. Област на политиката 3: Човечки капитал со неговата подобласт Образовни
вештини.
4. Област на политиката 4: развој на приватниот сектор и деловното опкружување со
подобласт: деловно опкружување.
5. Област на политиката 5: Основи/владеење на правото со подобластите:
демократија, независност, квалитет и интегритет на судството, консолидација на
функционирањето на судскиот совет, ефикасност на судството, борба против
корупцијата, борба против организираниот криминал, враќање на имотот.
Седум проценти, или 52,5 милиони евра, се пари што државите ги добиваат однапред
за да ги спроведат овие реформи. На РСМ тие веќе и се исплатени во март годинава.
Остатокот ќе се префрла на рати, во зависност од тоа дали државата ќе ги исполни
реформите во ветениот рок. Секоја од 136-те активности има специфичен рок.
Доколку Владата ја заврши активноста во овој рок, таа испраќа извештај до Европската комисија, во кој се опфатени и докази за сработеното. Комисијата, во рок од петнаесет дена, го разгледува и оценува напредокот и, доколку е задоволителен, ја одобрува исплатата на парите. Доколку некоја обврска не е исполнета на време, има рок од една година во кој земјата може да ја корегира. За целосно искористување на средствата реформите мора да бидат завршени до декември 2027 година.
Првиот сериозен тест за земјата беше во март оваа година. До тогаш требаше да се завршат пет реформи, главно измени на законите: Законот за трговски друштва со кој се воведуваат нови правила за назначување независни членови во одборите на државните претпријатија, Законот за јавна внатрешна финансиска контрола, како и измени на Законот за буџети, вклучително и создавање на регистар на јавните субјекти. Министерот за европски прашања, Орхан Муртезани, вели дека овие обврски се исполнети и дека очекува да добиеме до 17 милиони евра.
„Сè уште не сме ги добиле парите за овој дел. Поднесовме барање и Комисијата ќе се изјасни по 90 работни дена. Доколку сметаат дека предложените документи се доволни за да заклучат дека реформите се успешно спроведени, тогаш врз основа на нашето барање ќе бидат исплатени 17 милиони евра. Имавме пет чекори за исполнување. Доколку сите пет чекори бидат оценети како успешни од страна на Европската комисија, тогаш ќе добиеме 17 милиони евра. Доколку сметаат дека одреден чекор не е исполнет 100%, тогаш тој износ ќе биде намален“, рече Муртезани.
Следниот рок за поднесување извештај за реформите и барање на следните пари (70
милиони евра) е крајот на јуни, кои како што споменавме погоре се вкупно 16.
Потсетуваме дека Реформската агенда на Северна Македонија беше усвоена на 23 октомври 2024 година од страна на Европската комисија, и истата е ориентирана кон решавање на фундаменталните предизвици што го попречуваат социо-економското приближување на земјата кон Европската унија (ЕУ). Од неа зависи исплатата на средствата од ЕУ за нашата земја.
Планот за раст за Западен Балкан од 6 милијарди евра беше усвоен од Европската
комисија на 8 ноември 2023 година. Тој се заснова на четири столба: зајакнување на
економската интеграција на единствениот пазар на ЕУ; зајакнување на економската
интеграција во рамките на Западен Балкан преку регионалниот заеднички пазар;
забрзување на фундаменталните реформи и зголемување на финансиската помош за
поддршка на реформите.
