Неодамна, со почетокот на штрајковите во некои сектори, почна сé повеќе да се спомнуваат колективните договори. Различни синдикати во земјава покрај зголемување на платите бараат и потпишување и усогласување на овие договори.
Порталб.мк појаснува што значат Колективни договори, што е предвидено со законодавството на ЕУ и колку се тие важни за имплементација на директивите на Унијата, особено во областа на социјалната политика.
Колективните договори се една од националните мерки кои се сметаат како соодветни механизми за имплементација на директивите на ЕУ во областа на социјалните политики и политиките за вработување и индустриските односи. На веб-страницата Mojataplata.mk, е објаснето дека колективните преговори се клучот за одредување на платите и условите за работа, но малку е познато што точно тоа значи. Кога синдикатите и работодавачите или организациите на работодавачи преговараат за условите за вработување, тие се обврзуваат да влезат во колективно договарање. Документот што се подготвува по овие разговори се нарекува „колективен договор“.
Договорите може да се потпишат на ниво на компанија, сектор или професија или на национално ниво.
Правото на колективно договарање е едно од основните права на трудот, предвидено е во две клучни конвенции на Меѓународната организација на трудот (МОТ). Тие конвенции се: Конвенцијата бр. 87 за слободата на здружување и заштита на правото на организирање од 1948 година и Конвенцијата бр. 98 за правото на организирање и колективни договори од 1949 година. Меѓународната организација на трудот го третира ова прашање и во Конвенцијата бр. 154 за колективни договори од 1981 година, а во придружната Препорака бр. 163.
Колективните договори и директивите на ЕУ
Меѓу другото, Колективните договори се една од националните мерки кои се сметаат за соодветни механизми за имплементација на директивите на ЕУ во областа на социјалните политики и политиките за вработување и индустриските односи. Оваа улога на колективните договори е предвидена во член 153 (3) од Договорот за функционирање на Европската унија (ДФЕУ), во кој се вели дека земји-членки може да ја доверат примената на законот за усвоени директиви за работа, по нивно заедничко барање. Огромното мнозинство на научници и практичари, исто така, се согласуваат дека директивата во принцип може да се спроведе преку колективни договори. Овој облик на имплементација на меѓународните норми преку колективни договори е препознаен и од други меѓународни организации. Сепак, случајот Лавал во Шведска го истакна „судирот на културите“ што може да настане кога колективното договарање се користи за законодавни цели, особено во отсуство на механизми за проширување или законски применливи национални одредби.
Правото на ЕУ нема прецизна правна дефиниција
Според Eurofound, колективните договори на национално ниво се договори склучени меѓу трговците поединци или нивните организации, од една страна, и организациите на работниците, како што се синдикатите, од друга страна. Со овие договори се утврдува содржината на поединечните договори за вработување и се уредуваат односите меѓу страните.
Улогата на статутите и колективните договори во управувањето со работните односи воопшто, и правниот концепт на колективните договори, особено, суштински се разликуваат помеѓу земјите – членки на ЕУ. Главната линија на поделба беше онаа помеѓу Континенталната група за индустриски односи и онаа на Ирска и Обединетото Кралство (која повеќе не е земја членка на ЕУ). Колективните договори на континенталните земји – членки, имаат тенденција да имаат обврзувачка нормативна сила, додека во Ирска и Обединетото Кралство тие се сметаат само како „екстра-правни советници“, „навики“ или „ џентлменски договори“ и не се правно обврзувачки, освен ако не е поинаку наведено.
Во правото на ЕУ, националните колективни договори може да имаат двојна улога:
- како алатки за спроведување на други правни извори на ЕУ, како што се директивите
- како механизми за дерогирање, во одредени околности, од стандардите на ЕУ утврдени во директивите.
Кога станува збор за првата улога, која е во центарот на анализата на Eurofound, Рут Нилсен разликува четири начини на спроведување на директивите на ЕУ во националното законодавство:
- обичното статутарно законодавство
- комбинација на статутарно законодавство и колективни договори
- обврзувачки колективен договор erga omnes (за сите страни)
- обврзувачки колективни договори кои се применливи inter partes (само меѓу страните).
Само втората и третата категорија се соодветни начини за спроведување на директивите преку колективни договори. Обврзувачките колективни договори кои се применливи само меѓу страните или „едноставните џентлменски договори“ – како во Обединетото Кралство, без никаков обврзувачки нормативен ефект – треба да се сметаат за несоодветни инструменти за транспонирање на директивите на ЕУ во националното законодавство.
Колективните договори во Северна Македонија
Работниот однос во Северна Македонија е регулиран со Законот за работни односи, со друг закон, со колективниот договор и со договорот за вработување. Институциите во земјата имаат потпишано низа колективни договори со соодветните синдикати, преку кои имаат за цел регулирање и спроведување на работничките права.
Многу колективни договори во земјава се потпишаа за прв пат во последните години, но најактуелни се во последните денови, кога различни синдикати прогласија штрајкови и бараат нивно потпишување или промена.
Министерство за информатичко општество и администрација, во 2020 година со Синдикатот на вработените во администрацијата потпиша Колективен договор на гранките со кој се уредуваат и ги зголемуваат правата од работните односи на вработените во државната управа, судовите, јавните обвинителства, казнено – поправните и воспитно – поправните установи, агенции, фондови и други органи основани од Собранието на Република Северна Македонија.
„Со договорот што го потпишуваме денеска се регулираат поголеми и поповолни права од тие предвидени со законите од оваа област“, изјави тогашниот министер за информатика Дамјан Манчевски.
Министерството за образование и наука, пак, има потпишано колективен договор со СОНК уште во 2008 година.
Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство, во февруари 2021 година за прв пат го потпиша колективниот договор со кој се регулираа статусот, правата, обврските и одговорностите на вработените во Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство.
Во меѓувреме, за прв пат по 30 години ќе се потпише колективен договор за високото образование, чиј недостиг лани, кога вработените во универзитетите не беа вклучени во зголемувањето на платите од 10 отсто што Министерството за образование го примени за персоналот во основното и средното образование, предизвика голем револт.
