Северна Македонија и Албанија продолжуваат да остануваат на списокот на земји кандидати за влез во Европската унија. Реформите во судството се многу важен услов што ЕУ бара од двете земји строго да ги почитуваат. Во Северна Македонија, довербата во судството е многу мала бидејќи реформите напредуваат со бавно темпо. Во Албанија, експертите проценуваат дека сè уште постои голем јаз меѓу очекувањата за реформите и конкретните резултати, пишува Порталб.мк.
Северна Македонија и Албанија остануваат на списокот на земји-кандидати за влез во ЕУ, заедно со Србија, Црна Гора и Турција. На 25 март 2020 година, Европската Комисија ја поздрави одлуката на Советот за отворање пристапни преговори со Албанија и Северна Македонија. Од двете земји е побарано да направат напредок во изборните и судските реформи и борбата против организираниот криминал и корупцијата.
Експертите за евроинтеграциски прашања проценуваат дека за интеграцијата во ЕУ, реформите во судскиот систем се со посебен приоритет во целиот регион.
„Во последниве години, судските реформи станаа сè поважни во процесот на интеграција во ЕУ. Сè повеќе се следат реални резултати и конкретни случаи освен законските и институционалните измени, кои се значајни. Иако посебен акцент е ставен на демократските институции воопшто, јавната администрација и економските реформи, судството е во прв план во целиот регион“, рече експертот за евроинтеграции Малинка Ристевска.
Како се одвива процесот на судската реформа во Северна Македонија?
Во Северна Македонија процесот е бавен и нема организиран, систематски и стратешки пристап од надлежните органи.
„Факт е дека судскиот сектор во земјата постојано напредува и се подобрува, а во исто време постои свест кај властите за потребата од зголемување на довербата на граѓаните во судството. За жал, ваквиот напредок е релативно ограничен во мал број области, поради што Македонија честопати има проблеми во следењето на современите трендови и стандарди во законот, како и современи методологии за организирање и следење на работата на судовите и системот. Во оваа насока, повеќето позитивни примери и добри практики на дејствување во судскиот систем се должат на индивидуалните напори и пристапот на поединци до надлежните институции или тела“, велат од коалицијата „Сите за правично судење“.
Тие проценуваат дека судскиот систем во РСМ е далеку од стандардите на ЕУ, затоа што судиите, адвокатите и обвинителите во земјата имаат многу малку познавања за Советот на Европа и Европскиот суд за човекови права.
„Стандардите на ЕУ во врска со судството се во суштина стандарди на Советот на Европа и Европскиот суд за човекови права, стандарди за кои домашните правни практичари (судии, обвинители и адвокати) многу малку имаат познавања. Сепак, треба да се има предвид дека Северна Македонија неодамна започна вакви преговори со ЕУ, така што се очекува реформите и активностите за подобрување на судскиот систем дополнително да се интензивираат“, додаваат од коалицијата „Сите за правично судење“.
Според статистиките на Европскиот суд за човекови права, повеќето одлуки со кои овој Суд утврди кршење на човековите права во Северна Македонија се однесуваат на правото на фер и рамноправно судење (121 од 179 пресуди).
Реформите во судството, најважниот развиток во последните 5 години во Албанија
Што се однесува до соседната земја, Албанија, реформата на судството е најважниот развој во земјата, но во суштина, тоа е реформа иницирана од надвор, повеќе американски и европски проект отколку албански проект за правда, вели Африм Красниќи раководител на Институтот за политички студии во Албанија.
Во системот на правдата доминираше корупцијата и корпоративното однесување, затоа беше потребна операција за длабока промена. Во фаза на пишување на уставните измени и основните закони на реформите, потребата за реформа и притисокот за брзи резултати во кои доминира потребата да се предвидат човечките ресурси и другите составни елементи на реформите. Следствено, покрај уставната основа на новата реформа, Албанија ја плати и цената за вистинското спојување на Уставниот суд и Врховниот суд околу 2-3 години.
Околу 50 отсто од судиите и обвинителите го напуштија системот поради ветингот, создавајќи значителни недостатоци на другите нивоа на судството и обвинителството. Само во текот на 2020 година успеа да се создаде кворум во Уставниот суд, да се изберат 3 члена во Врховниот суд, да се има генерален обвинител, да се избере висок инспектор за правда и да се создаде специјална структура за борба против корупцијата, СПАК.
Сите овие институции според реформата требаше да бидат основани пред околу 3 години. И покрај нивните одложувања и трошоци, во суштина, реформата на правдата сè уште има широка поддршка од јавноста и се смета за суштински развој на програмата на Албанија. Граѓаните го поддржуваат затоа што сметаат дека новата правда ќе биде поправедна и пофункционална од стариот систем и пред се, затоа што сметаат дека следен чекор е истрагата и изрекувањето казни за високи функционери, меѓу кои има голем број „високи политички и државни службеници обвинети за корупција“, изјави Африм Красниќи за Порталб.мк.
Тој вели дека во Албанија има реформа во правдата, но нема правда, поради одложувања и проблеми на сите нивоа на судството.
„Имаме значителен недостаток на човечки ресурси за да имаме вистинска конкуренција за Уставниот суд и Врховниот суд или за други позиции каде што се бара проверка и долгогодишно работно искуство. Ова е причината што по 5 години се зголемија барањата за преглед на критериумите. Исто така, постои негативна разлика од 5-7 отсто помеѓу излезите и влезовите во системот и потребата да се зголеми количината на влез во системот се соочува со потребата новиот систем да има не само редовни лица во финансиските и правните критериуми, но исто така способни да носат професионални одлуки. Влијанието често надвор од дипломатската рамка на САД и ЕУ ја спречуваше реформата од внатрешна политичка контрола и влијание, но за реформата да биде долгорочен успех, потребно е самите локални албански институции да преземат одговорност и да го докажат својот интегритет и професионализам. САД и ЕУ можат да помогнат, но тие не можат да го заменат тоа што е албанска должност, потреба и одговорност“, изјави Африм Красниќи од Институтот за политички студии во Албанија.
Патот на Албанија кон ЕУ ќе биде долг. Иако Албанија нема проблеми со соседните земји, има низа други прашања што треба да се решат според критериумите на ЕУ, како што се стандардната имплементација на парламентарните избори во април 2021 година, критичните односи на владата со слободата на медиумите и конкретните антикорупциски мерки.
„Во последниве години, Албанија се соочува со парадокс – масовната граѓанска поддршка за интеграција е во контраст со улогата на клучните политички чинители, кои сметаат дека интеграцијата претставува ограничување на личната моќ и претставува закана за нивните политички амбиции. Сè додека функционира неформалната коалиција на овие вторите, не се очекува значителен напредок во односите Албанија-ЕУ, разговорите ќе доцнат а и напредокот ќе биде бавен“, нагласува Красниќи.
Процесот на евроинтеграција е најдискутираната тема во РСМ
Интеграцијата во ЕУ е темата за која најмногу зборуваат политичарите во Северна Македонија. Иако политичарите ветуваат дека нашата земја наскоро ќе се приклучи во ЕУ, напредокот во реформите не е толку оптимистички. Анкетата на ИРИ, објавена во март 2020 година, покажува дека има пад на довербата кај јавното мислење дека земјата ќе обезбеди членство во ЕУ во блиска иднина.
Во друга анкета на ИРИ за Западен Балкан, 61 процент од испитаниците во РСМ изјавија дека земјата се движи во погрешна насока, 81 процент изјавија дека младите не можат да имаат добра иднина во земјата, а 62 проценти изјавија дека имале подобар живот пред распадот на Југославија. Меѓу другото, податоците на ИРИ покажуваат дека граѓаните на Северна Македонија не им веруваат на институциите во земјата. Само 3 проценти од испитаниците имаат целосна доверба во судовите, 16 проценти веруваат некако, 29 проценти не веруваат и 50 проценти воопшто не веруваат.
Во последниот извештај на Народниот правобранител во Северна Македонија, граѓаните најмногу се жалат за судството во земјата. Претставничката на народниот правобранител, Васка Бајрамовска, изјави дека во 2019 година имало голем број жалби за кршење на човековите права, односно на правата на децата, имотните права, урбанизмот и градежништвото, но и во заштитата на правата при полициско дејствување, социјалната заштита, пензиско и инвалидското осигурување.
Што вели последниот извештај на ЕК за РСМ и Албанија?
Во најновиот извештај на Европската Комисија, во однос на судскиот систем, Северна Македонија и Албанија се оценуваат како умерено подготвени земји. Северна Македонија има направено напредок во спроведувањето на стратегијата за реформи во судството, но сепак се потребни напори за да се обезбеди систематско спроведување на ажурираниот акционен план за стратегија за реформи во судството. Во врска со Албанија, Извештајот на ЕК наведува дека генерално земјата направи добар напредок во спроведувањето на сеопфатните реформи во правдата.
