Гранатирањето на нуклеарна централа во Украина „сериозно ги загрижи“ меѓународните набљудувачи кои сметаат дека треба веднаш да се воспостави безбедносна заштитна зона, се вели во извештајот на Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ) на Обединетите нации, објавен по посетата на инспекторите на окупираниот објект во Запорожје, пренесе Њујорк тајмс.
Но, експертите од МААЕ рекоа дека борбите не предизвикале вонредна нуклеарна состојба во централата во јужна Украина, која стана една од критичните точки во војната откако Русија изврши инвазија во февруари.
Набљудувачите на МААЕ, вклучително и генералниот директор на агенцијата, Рафаел Мариано Гроси, го посетија објектот во услови на континуирано гранатирање на областа што во еден момент ги принуди да се засолнат. Во извештајот за своите наоди, агенцијата вели дека гранатирањето треба „веднаш да запре“ и дека е подготвена да започне консултации со двете страни во конфликтот за безбедноста на централата, која е најголема во Европа.
Со недели борбите околу големиот објект – кој беше заземен од руските сили во март, но управуван од украински инженери – ги зголеми стравувањата од нуклеарна катастрофа. Минатиот месец беше оштетен објект за складирање на суво потрошено гориво, а во последните денови имаше пожар и губење на надворешната струја на централата. Во понеделникот, повторното гранатирање предизвика пожар што уште еднаш доведе до исклучување на централата од националната енергетска мрежа на Украина, за што украинскиот министер за енергетика рече дека ги става критичните системи за ладење во ризик да се потпираат исклучиво на резервна енергија за итни случаи.
„Иако тековното гранатирање сè уште не предизвика нуклеарна вонредна состојба, тоа продолжува да претставува постојана закана за нуклеарната безбедност и безбедност со потенцијално влијание врз критичните безбедносни функции што може да доведе до радиолошки последици со големо безбедносно значење“, се вели во извештајот.
Набљудувачите известија дека виделе руска воена опрема во зградите, оштетување на објектите што претставувало опасност за работниците и ограничувања за украинските оператори на централата за пристап до одредени делови од објектот, вклучително и до базените за ладење на централата.
Рускиот воен персонал, исто така, го окупирал и ургентниот центар на електраната, рекоа инспекторите, додавајќи дека алтернативното место за работа „не обезбедува исполнување на сите функции за реакција“.
Постојаниот претставник на Русија во меѓународните организации во Виена, Михаил Улјанов, рече дека Гроси „не даде конкретни детали“ за неговата предложена безбедносна заштитна зона. Според руската државна новинска агенција РИА Новости, Улјанов рече дека Москва ќе чека тој да го објасни својот пристап пред да направи какви било чекори.
Претседателот на Украина, Володимир Зеленски, во своето ноќно обраќање рече дека неговата земја, исто така, треба да ги разгледа спецификите на планот.
„Ако содржината на овој предлог е да се демилитаризира територијата на нуклеарната централа – и тоа е логично, бидејќи руското воено присуство беше тоа што ја стави централата во Запорожје на работ на радијациона катастрофа – тогаш можеме да поддржиме таква демилитаризирана заштитна зона“, рече тој.
Фабриката, која се наоѓа на источниот брег на реката Днепро, е стратешки значајна како критичен дел од енергетската инфраструктура на Украина. Покрај тоа, регионот Запоризка се граничи со област каде што украинските сили спроведоа контраофанзива која има за цел да ја врати територијата изгубена од Русија на почетокот на војната.
Во извештајот од 50 страници се наведува дека безбедносната зона е неопходна за да може агенцијата да ја следи состојбата во нуклеарната централа и се истакнува дека работниците во фабриката се под „постојан висок стрес и притисок“, велејќи дека ситуацијата „не е одржлива“. Еден работник бил повреден од гранатирање минатиот месец, според извештајот.
„Нападите на овој објект кои јас лично можев да ги видам и проценам заедно со моите експерти, се едноставно неприфатливи“, изјави Гроси пред Советот за безбедност на Обединетите нации подоцна во вторникот. „Играме со оган и може да се случи нешто многу, многу катастрофално“, додаде тој.
Иако може да повика на промени, агенцијата, како и другите тела на ОН, има ограничена моќ да влијае на настаните и наместо тоа се потпира на согласност од двете страни. Во исто време, руската инвазија ѝ приреди на агенцијата предизвик без преседан во форма на нуклеарен објект кој стана воена зона.
Зеленски повика МААЕ да биде овластена и „да ја принуди Русија да ја демилитаризира територијата“ на централата и да ја врати контролата на Украина. Тој рече дека на светот му се потребни „соодветни средства“ за да ја натера Русија, но не опишува што би подразбирало тоа.
МААЕ во извештајот препорача отстранување на возилата од областите кои би можеле да го попречат работењето на безбедносните системи.
По посетата на МААЕ на фабриката, која следеше по интензивните преговори со двете страни за да се гарантира безбедноста, некои инспектори останаа на локацијата.
