Zašto se filmovi iz serijala “Alien” kod nas prevode kao “Osmi putnik”?

Naučnofantastični fim “Osmi putnik: Romul” ili u originalu “Alien: Romulus” već nekoliko nedelja žanje uspehe  po kinoblagajnama po svetu, namašujući letnji hit “Deadpool & Wolverine” u SAD, a ide mu i u Velikoj Britaniji, Irskoj, kao i u Kini. Distribucija filma u našem regionu je na socijalnim mrežama zaživela staru debatu o prikladosti regionalnog prevoda imena franšize.

Za mnoge je prevod  “Osmi putnik”, umesto termina “Vanzemaljac” ili “Tuđinac” vrh prevodilačke kreativnosti, dok ostali smatraju da više odgovara ili uvoz engleske reči “Elien” ili njegov lokalni prevod. Ova debata traje godinama i o njoj je svojevremeno informisao i Global Voices.

Naime, kaj je 1979 godine prvi film iz serije bio uvezen u Jugoslaviju, umesto bukvalnog prevoda tipa “Vanzemaljac” uvedeno je prenosno “Osmi putnik”. Naziv se odnosi na deo priče koji se odvija na svemirskom brodu kojim putuju sedam Zemljana. Na njihovu nesreću, na brod im upada još jedno stvorenje – vanzemaljsko čudovište koje pokušava da ih uništi.

Osim u tadašnjoj Jugoslaviji, ovaj prevod za ime prvog filma je  bio upotrebljen i u nekim drugim zemljama, među kojima u Poljskoj  i Mađarskoj. Tako, na makedonskom je bio prevođen kao “Osmi patnik”, na slovenačkom “Osmi potnik”, na srpskom, hrvatskom, bosanskom “Osmi putnik”. U poljskoj je korišćena kombinacija sa imenom svemirskog broda Nostromo, pa je prevod glasio “Vanzemaljac – osmi putnik Nostroma” (Obcy – ósmy pasażer Nostromo), dok je mađarsko ime sadržalo spojler “Osmi putnik: smrt” (A nyolcadik utas: a Halál).

Uspeh prvog filma, koji je dobio Oskara za specijalne efekte zahvaljujući švajcarskom umetniku H.R. Gigeru, doprineo je da se Ridli Skot  proslavi kao jedan od najznačajnijih režisera i producenta naučnofantastičnog žanra, postavši poznat i po drugim klasičnim filmovima kao “Istrebljivač” (Blade Runner) iz 1982. godine.

Posle još većeg uspeha nastavka “Osmog putnika” (Aliens) iz 1986. godine, koji je režirao danas legendarni Džejms Kameron i koji je kod nas preveden jednostavno kao “Osmi putnik 2”, serija je dobila niz nastavaka i kombinacija sa drugim franšizama, kao “Predator”. Na slični način su prevođeni i filmovi iz podserijala “Kovenant.

Bar u delovima bivše Jugoslavije, termin “Osmi putnik” je postao deo popularne kulture i sinonim za  nešto opasno. U tom kontekstu je ime preuzela i jedna od najvećih jugoslovensih i hrvatskih hevi metal grupa Osmi putnik. Ovaj glazbeni sastav je u Splitu 1985 godine osnovao Zlatan Stipišić koji je kasnije napravio solu karijeru sa sasvim drugim tipom pesama pod imenom Gibonni.

Četiri decenije kasnije, deveti film iz serije “Osmi putnik”, “Romul” dobiva vrlo povoljne ocene kritike i publike, trenutno sa rezultatom od 80% odnosno 86% na sajtu Rotten Tomatoes.

Pored scenarija koje prati sve kanone serija i sadrži niz nenapadnih referenci na prethodne delove, za  to je zaslužna i glumačka ekipa koju predvodi urugvajski režiser Fede Alvarez. Među glumcima se istiću Amerikanka Keili Speini, poznata našoj publici zbog serije “Mer iz Istauna” na HBO, kao i Britanci Dejvid Jonson i Arči Reno, poznat iz serije “Senka i kost” (Shadow and Bone) na Nefliksu.

Ali u vezi “Romula”, deo distributera iz šireg regiona su prekinuli tradiciju korišćenja kreativnog i kontroverznog prevoda “Osmi putnik”.

U tom smislu, dok su lokalne verzije naziva “Osmi putnik” ostale prisutne u Sloveniji, Srbiji, Crnoj Gori i Severnoj Makedoniji, u ostatku regiona distributeri koriste ili bukvalni prevod ili prenošenje originalnog engleskog naziva. To je slučaj u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, Mađarskoj i Poljskoj. Pri tom u Severnoj Makedoniji i Albaniji se koristi poster na engleskom, dok je makedonski prevod prisutan na veb-sajtovima bioskopa.