Zbog istog ili sličnog govornog područja, u većini zemalja okupljenih u regionalnoj SEE Check mreži fact-checking portala – Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i Srbiji, na društvenim mrežama dominiraju isti ili slični sadržaji. U kontekstu rata u Ukrajini to su uglavnom proruski narativi koji imaju za cilj da Ukrajinu prikažu kao „nacističku” zemlju, a Rusiju samo kao zemlju koja zapravo dolazi u pomoć građanima i građankama Ukrajine. U bitno manjem broju, u regionu su prisutne i dezinformacije koje idu naruku ukrajinskoj strani.
Osim na društvenim mrežama, u pojedinim zemljama, poput Srbije, proruski manipulativni medijski sadržaj dominirao je i „mainstream” medijima, jer je takav narativ uveliko usaglašen s nezvaničnim stavom zvanične politike u Srbiji. Ipak, bar zvanično, srpske vlasti nisu zauzele ni stanu i stav. Podaci govore da su upravo mediji iz Srbije najčešći izvori dezinformacija za čitav region, a među njima dominiraju tabloidi koji su, bez izuzetka, politički naklonjeni trenutnim vlastima. Od 20 pojedinačnih izvora s najviše ocijenjenih članaka, njih 16 je iz Srbije, dva iz Crne Gore i dva iz BiH. Jedan od uporednih narativa u Srbiji je i onaj o pritisku koji ova zemlja trpi zbog neuvođenja sankcija Rusiji, pa se ponekad na osnovu medijskih tekstova najčitanijih medija može zaključiti da su srpske vlasti veće žrtve ovog rata od samog ukrajinskog naroda. Slična je situacija i u Bosni i Hercegovini, gdje u entitetu Republika Srpska i javni mediji Radio-televizija Republike Srpske i novinska agencija SRNA učestvuju u promociji proruskih narativa, zajedno s dijelom drugih „mainstream” medija. U Crnoj Gori i Hrvatskoj također postoje pojedini portali koji su skloni širenju ruskih dezinformacija, favoriziranju ruske strane i pravdanju ruske invazije.
S druge strane, portali koji čine regionalnu SEE Check mrežu portala za provjeru činjenica u zajedničkom live blogu o ratu u Ukrajini (BHSC/ENG) još od ruske invazije javnost svakodnevno obavještavaju o najnovijim dezinformacijama u regionu. Pet regionalnih portala za provjeru činjenica je tokom prvih 150 dana rata u Ukrajini, od 24. februara do 25. jula 2022. godine, objavilo ukupno 313 analiza u kojima je 1.396 članaka i objava na društvenim mrežama ocijenjeno kao manipulativno ili netačno. Tek je 274 članaka i objava nakon ocjena portala za provjeru činjenica naknadno ispravljeno. U regiji su ukupno zabilježene 1.573 netačne i manipulativne tvrdnje, koje su većinom dio ruske propagande koja je našla svoj put i u zemljama jugoistočne Evrope.
Ovo je tek dio podataka proizašao iz analize svih fact-checking članka objavljenih u zajedničkom live blogu o ratu u Ukrajini tokom prvih 150 dana ruske invazije Ukrajine, kao i članaka i tvrdnji koji su u njima ocijenjeni. U publikaciji koju je objavila SEE Check mreža, možete pronaći detaljniji pregled najvažnijih dezinformativnih tvrdnji i narativa koje su u vezi s ovim sukobom do sada primijetili/e novinari/ke portala za provjeru činjenica SEE Check mreže. Narativi identifikovani kao najrasprostranjeniji su:
- Pravdanje invazije optuživanjem Ukrajine za nacizam, biološko, hemijsko i nuklearno oružje, planirane napade na Rusiju…
- Pravdanje invazije optuživanjem Zapada za prisustvo NATO-a, razvoj biološkog i hemijskog oružja, planirane napade na Rusiju, nacizam…
- Korištenje manipulativne terminologije poput fraza „specijalna operacija“ ili „kontraofanziva
- Glorifikovanje Rusije i fabrikovana podrška Rusiji, Putinu i ruskoj vojsci
- Diskreditacija Volodimira Zelenskog i optužbe za nacizam, bježanje iz zemlje, kokain…
- Negiranje optužbi za ruske zločine i istovremeno optuživanje Ukrajine za zločine
- Lažne vijesti o lažnim vijestima
- Proukrajinske dezinformacije
- „Uklapanje“ invazije u narative popularnih teorija zavjere
Proukrajinske dezinformacije koje su novinari/ke portala SEE Check mreže primijetili/e uglavnom služe širenju neutemeljenih priča o herojstvima ukrajinske vojske i civila. Najveća razlika u odnosu na proruski dezinformatorski diskurs je ta što ovakvih vijesti ima u mnogo manjoj mjeri, nisu toliko viralne, nemaju izvore u zvaničnicima i institucijama niti imaju širok dijapazon tema, za razliku od ruskih propagandnih narativa.
Pored kvalitativnog pregleda narativa, istraživanje donosi i kvantitativnu analizu dezinformativnih tvrdnji ruske propagande u regionu, kao i njihovih izvora.
Kvantitativni dio istraživanja tako donosi odgovore na pitanja:
- Koliko je dezinformacija i manipulacija objavljeno u regionu
- Koji su najčešći tipovi takvih manipulacija
- Koji tipovi medija objavljuju najviše dezinformacija
- Koji su najčešći individualni izvori dezinformacija
- Na kojim društvenim mrežama i platformama postoji najviše izvora dezinformacija
Ukratko, Facebook je društvena mreža sa najviše različitih izvora koji su objavljivali dezinformacije o ratu u Ukrajini, o ovoj temi su dezinformisali najviše mediji iz Srbije, dok su čak i novinske agencije i državni mediji iz regije učestvovali u širenju ruske propagande.
Kompletnu publikaciju možete pronaći na ovom linku.
