Ана Чоловиќ – Лешоска е директорка на организацијата „Еко-свест“, која работи на полето на заштитата на животната средина во Македонија подолго време. Вели дека во земјава недоволно се преземаат мерки за кревање на свесноста за тоа колку возилата го загадуваат воздухот и оти се потребни порадикални мерки за да се крене свесноста кај граѓаните, како и да се воведат иновативни решенија, пред се во Скопје, како најголема урбана конгломерација во земјава.
Според Вашите проценки, колкав е уделот на загадувањето на возилата за друмски сообраќај во земјава?
– Домаќинствата дефинитивно имаат најголем удел во загадувањето на воздухот, со до речиси 40% од вкупното загадување. Од друга страна, процентуалниот удел на секторот сообраќај во севкупното загадување со ПМ честички е околу 18-19%, според последната студија на Mинистерството за животна средина. Сепак, за да се реши проблемот со загадувањето во Македонија потребно е да се работи на повеќе фронтови и не е доволно да се спроведуваат мерки само за сообраќајот или само за индустријата. Спроведувањето мерки само за еден сектор нема да го реши проблемот на долг рок.
Секако голем дел од загадувањето на воздухот од сообраќајот отпаѓа на старите увезени возила странство кои влегуваат масовно на македонскиот пазар главно поради заострување на еколошките норми во западните земји. Какви проблеми за воздухот во Македонија носат овие користени возила?
– Поради фактот што овие возила се користени подолго време (над десетина години, но и повеќе), тие емитуваат значително повеќе емисии од новопроизведените возила. Дури и доколку возилото било произведено со ЕУР 3 или 4 стандард, по 10 години работа, стандардот може да изнесува ЕУР 1, дури и 0. Дизел возилата емитуваат и поголемо количество честички, што е еден од главните проблеми со кои се соочуваат градовите бидејќи прашината го влошува квалитетот на воздухот и е причинител на здравствени проблеми кај луѓето.
Дополнително, супстанциите и хемикалиите кои се испуштаат од страна на возилата на дизел се сметаат за карциногени за човекот – некои од овие супстанции се поврзани со ракот на белите дробови и мочниот меур. „Регионалниот еколошки центар“ (РЕЦ) во 2015 година почна проект за утврдување на емисиите од секторот сообраќај и имаше цел да ги обедини сите чинители во овој сектор за синхронизирано и унифицирано постапување во врска со овој проблем. Проектот се насочи кон емисиите на CO2 од возилата и ги седна на една маса институциите како МВР, Царина, АМСМ, авто-увозниците… Во тоа време се дискутираше дека треба се постави систем со кој кога старото возило кое се увезува и ќе се стави на царина, ќе му се провери сегашниот степен на загадувањето, бидејќи сите знаеме дека возило кое е старо 10 години, не загадува исто како кога било ново.
Освен тоа, иако при увоз возилото може да биде технички исправно, имаме дојави за сопственици кои веднаш по регистрацијата го вадат катализаторот и ги продаваат (цената им се движи околу 200 евра). Воедно, се развил и некој „систем“ за изнајмување на катализатор, каде катализаторот го вградуваш пред технички преглед, за да го поминеш, а веднаш потоа го враќаш на изнајмувачот. Тоа е исто многу проблематично, бидејќи никој не може да води евиденција кое возило колку вистински загадува, и така информацијата станува неважна или се губи во „законските пукнатини“ на системот.
Што, според Вас, презема државата за да се справи со проблемот и дали е тоа доволно?
– Во рамките на Интерсекторската работна група за аерозагадување, која е под капата на Владата, и во која се вклучени и институциите кои имаат задолженија во врска со справувањето со аерозагадувањето на национално ниво, се дискутираат мерките кои се усвоени од Владата. На последната седница на оваа група информираа дека новиот Закон за возила, е подготвен и можеби веќе даден на усвојување. Според него, возилата според степенот на емисии при технички преглед ќе добијат лепенка со боја и ќе се воведе систем на зонирање во градовите со кој во време на алармантно загадување ќе се ограничи движењето на возилата со понисок стандар (повисоко загадување) во одредени градски зони.
За жал, кај нас никој од институциите не сака да „стисне заби“ и да направи драстичен чекор кој ќе донесе не само намалување на загадувањето, но и раст на свесноста. За разлика од тоа, на пример, минатата година Приштина воведе два дена без автомобили. Градските власти го издржаа голем притисок од сите страни за по тие два дена да бидат јавно пофалени и бодрени за уште мерки за справување со загадувањето. И кај нас е време да се преземат такви порадикални чекори, барем за кревање на свесноста. Еден ден без автомобили во годината не е доволно.
Кои мотори се полоши – дизелските или бензинските?
– Дизелот веќе се забранува во ЕУ, во Грција е исто забрането, но и поради големото загадување кое доаѓа од поморскиот сообраќај, па мора да ги елиминира загадувачките материи од другите извори на копно. Јавноста можеби не знае, но тоа загадување од танкерите доаѓа дури до Македонија. Дизелот е еден од поголемите загадувачи со честички на прашина и други елементи на загадување и ова претствува главен аргумент во дебатата дали дизелот да се забрани во Македонија.
Што му треба на Скопје како најголема конгломерација во земјава за да се намали загадувањето на воздухот од возилата?
– Јас мислам дека во Скопје голем дел од ова загадување би паднал ако се направат паметни решенија во делот на јавниот сообраќај и ограничување на движење на моторни возила во одредени зони на градот и во одредени периоди – ден без автомобили, за викенд или затворање одредени улици за викенд или во попладневни часови.
Едно од можните решенија е и модуларен транспортен систем: да го оставиш возилото на паркинг и да се качиш во јавен транспорт и да те однесе на бараното место бргу, ефикасно и економично. Ние тоа го предлагавме уште во првиот мандат на Коце Трајановски, со идеја да се намали сообраќајот на автомобилите во Скопје од жители на другите градови, односно да се воспостави еден пункт кој ќе понуди решенија за јавен превоз низ Скопје. Ваквата идеја се најде и во предизборната програма на Петре Шилегов, и е само една од сите оние идеи кои ние ги предлагавме за справување со аерозагадувањето во сите релевантни сектори.
Дополнително, сметам дека бизнисите и институциите треба да ги поттикнат своите вработени да го намалат користењето на возила, со тоа што на работа ќе одат пеш, со велосипед или со јавен превоз и за тоа ќе бидат некако „наградени“. Освен со висока цена за паркирање во центарот на градот, граѓаните може да се стимулираат и на позитивен начин возилото да го остават дома и да изберат друг начин како да стигнат на својата дестинација. На тој начин долгорочно се менува свеста и навиката, што е предуслов за справување со овој проблем.
